Poniżej przedstawiam, kilka zaledwie postaci anielskich, także tych, które upadły, oraz pojęć związanych z aniołami. Wszystkie one pochodzą z książki Gustawa Davidsona „Słownik aniołów w tym aniołów upadłych” wydanego nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka w 1998 roku. Jest to rzetelne kompendium wiedzy o aniołach, demonach oraz istotach związanych ściśle z aniołami.
Autor nie poprzestaje tylko na Biblii, ale sięga także do mitów i legend, oraz pism hebrajskich, kabalistycznych, okultystycznych, islamskich, chrześcijańskich, gnostycznych, a nawet literackich. Dzięki czemu możemy poznać anioły (i nie tylko je), w bardzo obiektywny i szeroki sposób. Dotyczy to zwłaszcza znanych nam postaci archaniołów i aniołów, o których może się okazać nie wiedzieliśmy wszystkiego.
A.
Abaddon (Abbadon, "niszczyciel") - hebraj-skie imię greckiego Apollyona, anioła Czeluści (Ap 9, 11); także anioła, który związał Szatana na tysiąc lat (Ap 20). W Księdze Hymnów (któ-rych kopia znajduje się wśród rękopisów od-krytych w Qumran) mowa o "otchłani Abad-don" i "potokach Beliala [które] wdarły się do Abaddon' [por. Tyloch, Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, s. 264, przyp. 32, s. 267 -przyp. tłum.]. W apokryfie z I w., Księdze staro-żytności biblijnych-Pseudo-Filom, mowa o Abad-donie jako miejscu (szeolu, piekle), a nie duchu czy demonie. Podobnie Milton w Paradise Re-gained (IV, 624) posługuje się pojęciem Abaddon jako określeniem miejsca, to jest otchłani. Zgod-nie ze współczesną wiedzą, po raz pierwszy pojęcie to upersonifikował autor Apokalipsy św. Jana, gdzie stało się ono imieniem anioła. W Dziejach Tomasza z III w. Abaddon jest imie-niem demona, lub samego Szatana, i tak też rozumie je Bunyan w Wędrówce pielgrzyma. We-dług Mathersa, autora The Greater Key of Solo-mon, Abaddon to imię Boga, którego użył Moj-żesz, prosząc Stwórcę o zesłanie plagi gradu na Egipt. Kabalista Józef ben Abraham Gikattila używa słowa Abaddon jako określenia szóstej z siedmiu "warstw piekła", której zarządcą jest anioł Pasjel (por. Cohen, Talmud, s. 380). Klop-stock w Mesjadzie nazywa Abaddona "ciemnym aniołem śmierci". O "szponiastych skrzydłach" Abaddona pisał Francis Thompson w wierszu To the English Martyrs (~ Apollyon). Abaddon jest również utożsamiany z aniołem śmierci i zniszczenia, demonem czeluści, z władcą de-monów podziemnego świata oraz Samaelem i Szatanem (zob. De Plancy, Słownik wiedzy ta-jemnej, s. 9; Grillot, A Pictorial Anthology of Witch-craft, Magic and Alchemy, s.128). W tym ostatnim dziele Abaddon występuje jako "Anioł znisz-czenia z Apokalipsy". W The Magus Barretta Abaddon przedstawiony jest na kolorowej ry-cinie jako jeden z "demonów zła".
Abadon - określenie piekła (-~ Abaddon). Pisownia (z jednym "d") wzięta z Zoharu (Deu-teronomium 286a).
Abbadon -~ Abaddon
Abbadona - upadły anioł, serafin, niegdyś wierny towarzysz Abdiela. W pieśni XXI Me-sjady Klopstocka, Abbadona żałuje, że przyłą-czył się do buntu, i zwany jest "aniołem po-kutującym". Trzeba jednak zaznaczyć, że zgod-nie z doktryną chrześcijańską, upadły anioł nie odczuwa skruchy - starczy, że raz zgrzeszył, a staje się zatwardziały w złu, i jego umysł już na zawsze jest zwrócony ku ciemnej stronie bytu.
umiera (tak więc Abdale nie są nieśmiertelne), Bóg w tajemnicy wyzna-cza następnego, aby go zastąpił. Spośród sie-demdziesięciu Abdali czterdzieści mieszka w Syrii. (Podobną funkcję pełnią "sprawiedli-wi" w tradycji żydowskiej oraz lamowie).
Abrakadabra ("błogosławię zmarłym") - jed-no z trzech świętych imion wypowiadanych w zaklęciu miecza. Jest to także jedno z najstar-szych słów magicznych; uważa się, że pochodzi od hebrajskiego wyrażenia ha bracha dabara, co znaczy: wypowiadać błogosławieństwo. Imię to, zapisane na kawałku pergaminu zawieszonego na szyi, służyło jako amulet przeciw chorobie. Przyzywając Abrakadabrę, inwokant jedenasto-krotnie wypowiadał jego imię, za każdym razem opuszczając jedną literę, aż dobrnął do końco-wego "a" (-~ Abraksas).
Abraksas (Abraksis, Abrasaks itd.) - w gno-styckiej teogonii, Najwyższy Nieznany; w mi-tologii perskiej, źródło 365 emanacji. Imię "Ab-raksas" często grawerowano na ozdobach uży-wanych jako amulety (tzw. gemmy) lub jako "przybory" do odprawiania obrzędów magicz-nych. W kabale Abraksas jest księciem ~ eo-nów. Imię to jest wzmiankowane w takich dzie-łach, jak Miecz Mojżesza, Księga Razjela, oraz w wielu innych traktatach magicznych i mistycz-nych. Według starszych źródeł Abraksas jest, lub był, demonem, jednym z bóstw starożytne-go Egiptu. Od jego imienia, jak się zdaje, po-chodzi słowo "abrakadabra". Pierwotnie był to termin określający - w systemach gnostyc-kich - eony i cykle stworzenia; w głębszym sensie oznaczał samego Boga. Gnostyk Bazyli-des, który, jak się uważa, "wymyślił" Abraksa-sa, nauczał, że jest on archontem władającym 365 niebiosami oraz pośrednikiem między ży-wymi stworzeniami zamieszkującymi ziemię i Bogiem (zob. Forlong, Encyclopedia of Religions; zob. też obrazowe przedstawienie Abraksasa z głową kogucią w: Budge, Amulets and Talis-mans, s. 208; Rudolph, Gnoza, s. 27).
Adonaj ("Bóg') - w mitologii fenickiej, jeden z siedmiu elohim, czyli aniołów obecności, a za-razem stwórców widzialnego świata. Adonaj jest także aniołem przywoływanym w Salomono-wych zaklęciach wosku i podczas egzorcyzmów ognia. W gnostycyzmie ofickim Adonaj jest jed-nym z siedmiu aniołów stworzonych przez boga Jaldabaota "na jego obraz i podobieństwo" (zob. King, The ~rio_ ; ic: nnd Their Remains; Jonas, Reli- gia gnozy, s. 59, 149, 215). W Starym Testamencie Adonaj jest jednym z imion Boga.
Adonajos (Adonaju, Adoneus) - w gnosty-cyzmie ofickim, jeden z siedmiu archontów lub "komendantów', którzy tworzą hebdomadę i władają siedmioma niebiosami; także jeden z dwunastu aniołów zrodzonych z boga Jaldaba-ota (zob. Orygenes, Przeciw Celsusowi, s. 51, 308; Doresse, The Secret Books of Egyptians Gnostics).
Adriel ("Bóg moją pomocą") - jeden z 28 ario-łów władających 28 pałacami Księżyca. W Hie-rarchy of the Blessed Angels Heywooda Adriel jest także jednym z aniołów śmierci, który "w dniu ostatecznym uśmierci wszystkich ży-jących". W Ozar Midrashim (t. 2, s. 316, 317) Adriel jest jednym z aniołów strzegących bram Południowego Wiatru (również Wschodniego Wiatru).
Aeszma - źródłosłów imienia ~ Asmodeusz. W mitologii perskiej Aeszma był jednym z sied-miu archaniołów (noszących zbiorową nazwę ~ Amesza Spenty). To imię, z kolei, pochodzi od Aeszma Daewa, "demon Aeszma". [Według innych źródeł Aeszma był jednym z siedmiu de-monów, nie archaniołów (zob. Rousseau, Bóg zła, s. 15, 20) - przyp. tłum.]
Akademia niebiańska (Akademia na Wysoko-ściach) - sędziowie anielscy, którzy sądzą przybyłe do nieba dusze ludzkie. Jeśli człowiek okaże się cnotliwy, zostaje "ukoronowany wie-loma świetlistymi koronami", jeśli nie - zosta-je "wyrzucony na zewnątrz i czeka pod filarem [niebios], aż zostanie zabrany do miejsca kaźni" (zob. Zohar Balak 185b; por. Unterman, Encyklo-pedia tradycji i legend żydowskich, s. 16).
Akae ("przysięga") - według M. Gastera (Lo-gos Ebraikos and the Book of Enoch) słowo "kae" oznacza "niewypowiedziane imię Boga, którego poznanie wyposaża człowieka w zdolności równe nieomal zdolnościom najwyższych rangą aniołów'. ~ Kazbiel, "wódz przysiąg": w etiop-skiej Księdze Henocha (69,14) anioł Kasbiel "skła-da przysięgę Akae na ręce Michała". To właśnie dzięki tajnej mocy tej przysięgi "stworzony zo-stał ocean, a ziemia ustanowiona nad wodami'.
Akteriel (Akatriel) - według luriańskiej, ale nie żydowskiej, legendy (zob. Bamberger, Fallen Angels), wysoki rangą anioł, któremu Sandalfon nakazał wyjawić, w jaki sposób można pokonać księcia zła, Samaela, oraz jego zastępy. Zadanie to jednak okazało się przerastać siły Akteriela, pomimo że korzystał on z rad towarzyszącego mu bliźniaczego brata Sandalfona, Metatrona. Słowem, pokonanie zła, czy też księcia zła, nie leżało w możliwościach nawet najpotężniej-szych aniołów.
Aladiasz - jeden z 72 aniołów noszących boskie imię Szemhameforasz (zob. Barrett, The Magus, t. 2).
Albrot - jedno z trzech świętych imion (Boga lub aniołów) przywoływanych w zaklęciu mie-cza (zob. Grimorium Verum).
Alimiel - jedna z pięciu inteligencji (tj. aniołów) "pierwszej wysokości". Pozostałe cztery to: Gabriel, Barakiel, Lebes i Helison (zob. Shah, The Secret Lore of Magic; Waite, The Almadel of Solomon). W Ozar Midrashim Alimiel jest jednym z siedmiu aniołów strzegących kurtyny, czy też zasłony siódmego nieba. Alimiel bywa też utoż-samiany z Dumahelem.
Alimon - w zaklęciach Mojżeszowych, potężny książę aniołów, który, wezwany, chroni przed ranami postrzałowymi i ciętymi. Jego pomocnikami są aniołowie Reiwtip i Tafti (zob. Szósta i siódma księga Mojżeszowa).
Ameratat (Ameretat) - w religiach Starożyt-nej Persji, anioł nieśmiertelności. W zaratustńa-nizmie, Ameratat jest jednym z sześciu lub sied-miu archaniołów, noszących zbiorową nazwę ~ Amesza Spenty (zob. Geiger, Kuhn, Grun-driss der iranischen Philologie III; Boyce, Zaratu-sztrianie). Niektórzy badacze uważają, że Ame-ratat był pierwowzorem Maruta, upadłego anioła, o którym wspomina Koran (zob. Jung, Fallen Angels in Jewish, Christian and Mohamme-dan Literature, s. 131).
Amitiel - anioł prawdy, jego imienia używano jako amuletu. Według tradycji aniołami prawdy są także Michał i Gabriel. Jak głosi legenda, kiedy Bóg wystąpił z propozycją stworzenia człowieka, anioł prawdy wraz z aniołem pokoju (bezimienni w tej legendzie), a także inni aniołowie sprzeciwili się temu zamiarowi. Za karę aniołowie prawdy i pokoju zostali spaleni (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews; Schwab, Vo-cabulaire de I'Angelologie). [Por. inną wersję tej legendy w: Ze skarbnicy midraszy, s. 10-11 -przyp. tłum.]
anakim (hebr. anakim - giganci) - potomkowie upadłych aniołów i córek człowieczych, o czym niejasno wspomina Księga Rodzaju 6. Anakim byli tak wysocy, że - według Zoharu - "Izraelici wyglądali przy nich jak koniki pol-ne". Zohar wymienia aniołów Uzę i Azaela jako tych, którzy mieli dzieci "zwane anakim". Pierwotnie imię gigantów brzmiało: nefilim (upadli) (zob. Jung, Fallen Angels in Jewish, Christian and Mohammedan Literature; por. Pwt 1, 28; Joz 14, 12). W The Legends of the Jews (t. 1, s. 151) Ginzberga mowa o tym, że anakim "karkami dotykają Słońca". Jest to zgodne z poglądem, często wyrażanym w literaturze rabinackiej i is-lamskiej, że aniołowie, stojąc na ziemi, sięgają głową nieba - podobnie jak Adam, kiedy zo-stał stworzony, i podobnie jak niegdyś (lub obec-nie) Izrafel (zob. hebrajska Księga Henocha; Gra-ves, Patai, Mity hebrajskie, s. 111, 157).
Apollyon (Appolyon, Apollion) - grecka forma hebrajskiego imienia Abaddon, czyli .,niszczyciel". W Apokalipsie św. Jana 9, 11 Apollyon jest "aniołem Czeluści'. W rozdziale 20, 2 tejże księgi anioł ten "pochwycił Smoka, Węża starodawnego, / którym jest diabeł i szatan, / i związał go na tysiąc lat". Sądząc z powyższego cytatu, Apollyon jest świętym dobrym) aniołem, sługą i posłańcem Bożym. W okultyzmie jednak oraz, ogólnie mówiąc, zv pismach niekanonicznych jest to anioł zła (jak w Księdze starożytności biblijnych Pseudo-Fi-lona czy Dziejach Tomasza). Terminem "Apol-lyon' posługiwano się także jako określeniem siedziby złych duchów (piekła). W Wędrówce pielgrzyma Bunyana Apollyon jest diabłem. Bu-nyan tak go opisuje: "pokryty jest rybią łuską, ma skrzydła, niczym smok, niedźwiedzie łapy, a z jego brzucha bucha dym i ogień". Tak też przedstawił go XVII-wieczny artysta, którego rysunek był reprodukowany w pierwszych wydaniach Wędrówki pielgrzyma. Voltaire utoż-samia Apollyona z Arymanem, perskim bo-giem zła (zob. Charles, A Critical Commentary on the Revelation of St. John, s. 247). Według Barretta (The Magus) Apollyon i Abaddon to dwaj różni aniołowie, "naczynia niegodziwo-ści" (tj. upadłe anioły lub demony). Durer przedstawił Apollyona na ostatnim drzewory-cie z cyklu "Apokalipsa", zatytułowanym Anioł z kluczem od Czeluści (ok. 1496-1497).
Ariel (Arael, Ariael, "lew Boży") -imię anioła w apokryficznej Czwartej Księdze Ezdrasza, a tak-że w The Greater Key of Solomon Mathersa, The Grand Grimoire i licznych traktatach poświęconych magii, gdzie przedstawiano go z głową lwa. Cornelius Agńppa pisał: "Ariel to imię anioła, czasem także demona, również miasta zwanego Ańopolis, gdzie czczą go jako bożka". W The Hierarchy of the Blessed Angels Heywooda Ariel jest jednym z siedmiu aniołów rządzących wodami, a także "potężnym władcą ziemi". Mi-stycy żydowscy używali imienia Ańel jako poetycznego określenia Jerozolimy. Również w Biblii Ariel to symboliczna nazwa Jerozolimy (zob. Jz 29,1). W pismach okultystycznych Ariel jest "trzecim archontem wiatrów". Wspomina się tam także o Ańelu jako pomocniku Rafała (Rafaela) w leczeniu chorób (zob. M. Gaster, Windom of the Chaldeans). W koptyjskiej Pistis Sofia, Ariel jest aniołem kary przebywającym w piekle, spełniającym tę samą funkcję, co man-dajski ~ Ur. W Testamencie Salomona anioł ten jest zwierzchnikiem demonów. W tradycji gno-styckiej Ańel jest władcą wiatru i bywa utoż-samiany z Jaldabaotem. W kabale praktycznej jest to anioł upadły, pierwotnie należący do chó-ru cnót. Według Johna Dee, nadwornego astro-
Aryman (Ahriman, Ariman, Ahraman, Dahak, Angra Mainju - "Zły Duch") - perski książę zła, pierwowzór chrześcijańskiego Szatana. We-dług Zaratustry, który był kuszony przez Ary-mana, ale wyszedł z tej próby zwycięsko, to właśnie Aryman sprowadził śmierć na ziemię, zabijając pierwowzór człowieka i zwierząt (zob. Forlong, Encyclopedia of Religions). W czasach poprzedzających panowanie dynastii Sasani-dów Aryman nie był uważany za ducha całko-wicie złego. Mazdajscy magowie składali mu ofiary. Aryman dorównuje potęgą swemu bliźniaczemu duchowi, Ahura Mazdzie, ale, zgodnie z przepowiednią Zaratustry, ostatecz-nie zostanie pokonany przez "wszechwiedzą-cego pana nieba i ziemi' (zob. Boyce, Zaratu-sztrianie).
Asmodaj (Aszmedaj, Asmodiusz, Sidonej) -według Budge'a (Amulets and Talismans, s. 377), upadły anioł, "który ma skrzydła, polatuje to tu, to tam, oraz zna tajemnice przyszłości'. Asmodaj uczy matematyki i potrafi uczynić człowieka niewidzialnym. Jest też wodzem 72 legionów duchów piekielnych. Przywołany, ukazuje się pod postacią istoty o trzech głowach (byka, ba-rana i człowieka). Asmodaj jest jednym z boha-terów poematu Johna Drydena, The State of In-nocence. Odmianą tego imienia jest Hasmodaj - jeden z demonów Księżyca (zob. De Plancy, Dictionnaire Infernal; Butler, Ritual Magic; Waite, The Lemegeton; Shah, The Secret Lore of Magic).
Asmodeusz ("duch zła") - imię pochodzi od aeszma dewa, a sam Asmodeusz jest bardziej per-skim niż żydowskim diabłem. Niemniej został włączony do tradycji żydowskiej, gdzie uważa-ny jest za ducha zła. Zdaniem Forlonga (Ency-klopedia of Religions) Asmodeusz to "talmudycz-ny Aszmedaj, demon przejęty z Zend Aszmade-wy" i "wściekły diabeł"; według Forlonga to właśnie Asmodeusz upił Noego. W Księdze To-biasza (3, 8; 8, 3) Asmodeusz jest złym duchem, który zabił siedmiu nowo poślubionych mężów Sary i który, pokonany przez anioła Rafała (Ra-faela), uciekł "aż do Górnego Egiptu". W demo-nologii Asmodeusz, jest zarządcą piekielnych domów gry. Zdaniem demonologa Wierusa, wzywając Asmodeusza, należy zdjąć nakrycie głowy, w przeciwnym razie demon oszuka przy-wołującego. Barrett (The Magus, t. 2) przedstawia Asmodeusza jako jedno z "naczyń gniewu Bo-żego". Asmodeusz jest głównym bohaterem po-wieści Lesage'a Diabeł kulawy. W The Devil's Own Dear Son Cabbela Asmodeusz jest synem pierw-szej żony Adama, Lilit, i demona Samaela. Z ko-lei w Księdze świętej magii Abra-Melina czytamy, że "zdaniem niektórych rabinów Asmodeusz był śmiertelnikiem, owocem kazirodczego związku Tubal-Kaina z jego siostrą Naamą; zda-niem innych, był on demonem nieczystości". [Według jeszcze innej legendy Asmodeusz na-rodził się ze związku Adama z Lilit (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 67) - przyp. tłum.] W tradycji żydowskiej Asmodeusz jest teściem demona Bar Szalmona. W tradycjach o Salomo-nie Asmodeusz występuje także pod imionami Saturn, Markolf i Morolf. [Jak głosi legenda, As-modeusz został pojmany przez Salomona i zmu-szony do pomocy przy budowie Świątyni. Zdo-łał jednak oszukać króla, następnie wygnał go z królestwa i sam zasiadł na tronie. "Po długiej żebraczej wędrówce Salomon powrócił i przepę-dził Asmodeusza" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 32; Ze skarbnicy mi-draszy, s. 140-142,169-181) - przyp. tłum.] De-mon ten jest uważany za wynalazcę wszelkiej rozrywki, muzyki, tańca, sztuki dramatycznej oraz "nowych mód francuskich" (zob. Michaelis, Admirable History of the Possession and Conversion of a Penitent Woman; Waite, The Book of Black Ma-gic and of Pacts; Młot na czarownice). [W Talmu-dzie Asmodeusz, król demonów, jest "władcą nad wszystkimi sprawami dotyczącymi liczb parzystych" (zob. Cohen, Talmud, s. 298). Zgod-nie z tradycją okultystyczną "Asmodeusz nale-żał przed swym upadkiem do grona serafinów", obecnie jest demonem, który "napełnia męż-czyzn żądzą, prowadzącą do wiarołomstwa" (zob. Holroyd, Powell, Sekrety magii, s. 117). Ponadto "obdarza magicznymi pierścieniami; pokazuje, jak stać się niewidzialnym; uczy geo-metrii, arytmetyki, astronomii i nauki o ruchu. Zna również miejsca ukrycia skarbów". Wezwa-ny, ukazuje się jako książę "o trzech głowach: byczej, ludzkiej i baraniej. Ma też ogon węża, gę-sie nogi i zieje ogniem'. Dosiada smoka i dzierży w dłoniach chorągiew i włócznię (zob. De Plan-cy, Słownik wiedzy tajemnej, s.17) - przyp. tłum.]
Astarot (Asterot) - niegdyś serafin, obecnie wielki książę piekieł (zob. Waite, The Lemegeton; Spence, An Encyclopaedia of Occultism). Zdaniem Michaelisa (Admirable History of the Possession and Conversion of a Penitent Woman) Astarot był księciem chóru tronów. W piekle Astarot "chęt-1ie opowiada o upadku [aniołów], nie przyzna-je się jednak, że sam jest jednym ze zbuntowa--wch duchów" (zob. Wierus, Pseudo-Monarchia). lak twierdzi Barrett (The Magus, t. 1), "w języku greckim imię Astarota brzmi: Diabolus". We-3ług Grimorium Verum miejscem stałego pobytu Astarota jest Ameryka. Wezwany, Astarot zja-wiia się w postaci "pięknego anioła jadącego na :uroku, w prawej ręce trzyma żmiję. Nie wolno ~dnak dopuszczać go zbyt blisko, bo przeraź-~iwie cuchnie". Jak podaje De Plancy (Słownik wiedzy tajemnej, s. 17), Astarot "czczony był przez Filistynów i mieszkańców Sydonu". Obec-aie pełni funkcję wielkiego skarbnika piekła, gidzie naucza sztuk wyzwolonych. Jak głosi le-genda, Astarot był "jednym z siedmiu książąt piekieł, którzy odwiedzili Fausta. Według an-gelskiej tradycji pojawia się jako wąż o cegla-aoczerwono mieniącym się ogonie, dwu żół-tych silnych i krótkich nogach, białożółtawym brzuchu, rudobrązowej szyi i ostrym szpikulcu zakończonym na kształt kolca jeża".
Astarte (Aszterot, Asztoret, Isztar-Wenus) -główne żeńskie bóstwo starożytnych Fenicjan, Syryjczyków i Kartagińczyków. Astarte była sy-ryjską boginią księżyca i płodności, pierwowzo-rem greckiej Afrodyty. Jako Asztarte, czczona była przez Sydończyków, tj. Fenicjan (zob. 2 Krl 2, 13). W okultyzmie Astarte jest żeńskim de-monem kwietnia. W Raju utraconym I, 509-510, jest upadłym aniołem, utożsamianym z Asto-retem (zob. Redfield, Gods. A Dictionary of the Deities of All Lands). [Według De Plancy'ego (Słownik wiedzy tajemnej, s. 17) Astarte jest "sa-micą Astarota" i przedstawiana jest "z głową jałówki' - przyp. tłum. ]
Aza (Szemhazaj, "mocny') - według tradycji rabinackiej, upadły anioł, który za utrzymy-wanie stosunków cielesnych z córkami ludzki-mi został zawieszony między niebem a ziemią (razem z Azaelem). Według legendy Aza (Szemhazaj znaczy: imię Aza) nieustannie spa-da, z jednym okiem zamkniętym, a drugim otwartym, tak aby przez cały czas miał świa-domość swego położenia i tym więcej cierpiał. Istnieje także inne wyjaśnienie wygnania Azy z nieba, mianowicie takie, iż sprzeciwił się on wyniesieniu Henocha, kiedy patriarcha został przemieniony w anioła Metatrona (~ Eblis). W tradycji Salomonowej Aza był aniołem, który wyjawił żydowskiemu królowi tajemnice nie-biańskie, czyniąc zeń najmądrzejszego człowie-ka na ziemi. Według Talmudu, przed potopem, Aza i Azael spłodzili ze złą Naamą, córką La-meka, sedim, asyryjskie bóstwa opiekuńcze (zob. Thompson, Semitic Magic, s. 44-45). Ode-berg, we wstępie do swojego wydania hebraj-skiej Księgi Henocha, zwraca uwagę, że Aza był niegdyś zwierzchnikiem jednej z dwóch grup aniołów dowodzonych przez Metatrona (anio-łów sprawiedliwości). A zatem w tym czasie Aza nie był jeszcze aniołem upadłym.
Azael (Aza, Azjel, Asjel - "ten; którego umac-nia Bóg") - według jednych źródeł Aza i Azael to imiona tego samego anioła, według innych kryją się pod nimi dwaj różni aniołowie. Innymi wersjami tego imienia są Asjel i Azazel. W po-czątkowych fragmentach hebrajskiej Księgi He-nocha Azael jest przedstawiany jako jeden z trzech aniołów slużebnych (dwaj pozostali to Uza i Aza), zamieszkujących siódme niebo; jed-nak w dalszych częściach tej samej księgi wy-stępuje już jako anioł upadły, a także, wraz z Azą, jako jeden z ~ maskim. Za utrzymywa-nie stosunków cielesnych z córkami ludzki-mi został skazany na przekłucie nosa. Według innej wersji tej legendy Azael był jednym z dwóch upadłych aniołów, którzy współżyli z Naamą, córką Lameka, płodząc sedim, asyryj-skie bóstwa opiekuńcze (zob. Zohar; por. Gra-ves, Patai, Mity hebrajskie, s. 104-111). Za karę Azael został przykuty łańcuchami do ostrych skał, gdzie oczekuje Sądu Ostatecznego (zob. De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, s. 21). Anioł ten nauczył ludzi czarów, za pomocą których mogą oni (lub mogli) spowodować opuszczenie się Słońca, Księżyca i gwiazd z nieba na ziemię, i tym samym przybliżyć do ludzi przedmiot ich bałwochwalczego kultu (zob. Alfabet rabiego Akiby; Bamberger, Fallen Angels, s. 127; Midrasz Petirat Mosze). Cornelius Agrippa w Three Books of Occult Philosophy podaje imiona czterech złych aniołów, będących przeciwnikami czte-rech świętych władców żywiołów, i wśród anio-łów upadłych wymienia Azaela. Schwab ( Vo-cabulaire de 1'Angelologie) utożsamia Azaela (Azjela) z Szemhazajem (Samjazą), strażnikiem ukrytych skarbów.
Azazel (Azael, Hazazel, "Bóg umacnia") -w etiopskiej Księdze Henocha Azazel jest jednym z wodzów 200 upadłych aniołów. Azazel "na-uczył mężczyzn wykuwać miecze i tarcze", a kobiety "noszenia ozdób i malowania po-wiek" (por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s.104--105). W literaturze rabinackiej i targumach Azazel jest kozłem ofiarnym; w Księdze Ka-płańskiej (16, 8-10) Azazel to prawdopodobnie imię demona pustyni, któremu poświęcony jest jeden z kozłów ofiarnych. W Zoharze (Wajeze 153a) "zły Azazel" to jeździec dosiadający wę-ża. W księdze tej określony jest jako wódz aniel-skiego chóru bene elim (lub iszim, niższych anio-łów, "ludzi-duchów"). Święty Ireneusz nazywa Azazela "aniołem upadłym, lecz wciąż potęż- `` nym". W Apokalipsie Abrahama jest on "władcą piekła, zwodzicielem ludzkości", który w swej prawdziwej postaci jest demonem o siedmiu wę-żowych głowach, czternastu obliczach i dwu-nastu skrzydłach. Żydowska legenda opowiada o aniele Azazelu, który nie chciał się pokłonić Adamowi (w Koranie aniołem tym jest Eblis lub Iblis), kiedy Bóg przedstawiał pierwsze-go człowieka zgromadzeniu hierarchów nie-biańskich. Za to nieposłuszeństwo Azazel został ogłoszony "przeklętym Szatanem' (zob. Bam-berger, Fallen Angels, s. 278). Według legendy arabskiej, kiedy Bóg nakazał aniołom złożyć hołd Adamowi, Azazel odmówił, twierdząc, że nie widzi powodu, aby "syn ognia [tj. anioł] miał się kłaniać synowi gliny [tj. śmiertelniko-wi]. Za to nieposłuszeństwo Bóg wygnał Aza-zela z raju i zmienił jego imię na Eblis (por. Gaudefroy-Demombynes, Narodziny islamu, s. 249-250). Milton w Raju utraconym I, 625-626, nazywa Azazela "cherubinem rosłym", ale tak-że upadłym aniołem i chorążym Szatana. Zda-niem Maurice'a Bouissona (Magic. Its History and Principal Rites) Azazel był pierwotnie se- mickim bogiem trzód i dopiero później został zdegradowany do rangi demona (zob. Trevor Ling, The Significance of Satan in New Testament Demonology). Bamberger (Fallen Angels) skłania się do poglądu, że pierwsza gwiazda, która spadła (gwiazda oznacza tu anioła) to właśnie ~zazel.
Azrael (Azrail, Aszriel, Azriel, Gabriel -"ten, któremu pomaga Bóg") - w tradycji żydowskiej i muzułmańskiej, anioł śmierci zamieszkujący trzecie niebo. W islamie Azrael bywa utożsamiany z Rafałem (Rafaelem). Według tej tradycji ma on "siedemdziesiąt tysięcy stóp i cztery tysiące skrzydeł, a w jego ciele znajduje się tyle oczu i języków, ile żyje ludzi na świecie" (zob. Hastings, Encyclopaedia of Religions and Ethics, t. 4, s. 617). Ta sama tradycja głosi, że Azrael "stale coś pisze w wielkiej księdze, a na-stępnie wymazuje to, co napisał; zapisuje na-rodziny człowieka, a w dniu śmierci wymazuje jego imię". Gdy Michał, Gabriel i Israfel nie zdo-łali przynieść siedmiu garści ziemi, potrzeb-nych do stworzenia Adama, udało się to czwar-temu aniołowi wyznaczonemu do tej misji, Azraelowi; w nagrodę za ten wyczyn powie-rzona mu została funkcja oddzielania duszy od ciała w momencie śmierci człowieka (por. Gra-ves, Patai, Mity hebrajskie, s. 65-66); -~ Murdad, który jest aniołem śmierci w mitologii staroper-skiej. Wschodnia legenda głosi, że Azrael czyni to (oddziela duszę od ciała), przytykając do nozdrzy umierającego człowieka jabłko z Drze-wa Życia. W mistyce żydowskiej Azrael jest wcieleniem zła. W Księdze opieki jest jednym z trzech świętych aniołów (dwaj pozostali to Gabriel i Michał) przywoływanych w starosy-ryjskich zaklęciach magicznych. W wierszu Longfellowa The Spanish Jew's Tale Azrael jest aniołem śmierci; w popularnym wydaniu The Complete Poetical Works of Henry Wadsworth Longfellow znajduje się ilustracja przedstawiają-ca Azraela i króla Salomona, zabawiających "ra-dżę Hindostanu".
B
Abadon - określenie piekła (-~ Abaddon). Pisownia (z jednym "d") wzięta z Zoharu (Deu-teronomium 286a).
Abbadon -~ Abaddon
Abbadona - upadły anioł, serafin, niegdyś wierny towarzysz Abdiela. W pieśni XXI Me-sjady Klopstocka, Abbadona żałuje, że przyłą-czył się do buntu, i zwany jest "aniołem po-kutującym". Trzeba jednak zaznaczyć, że zgod-nie z doktryną chrześcijańską, upadły anioł nie odczuwa skruchy - starczy, że raz zgrzeszył, a staje się zatwardziały w złu, i jego umysł już na zawsze jest zwrócony ku ciemnej stronie bytu.
umiera (tak więc Abdale nie są nieśmiertelne), Bóg w tajemnicy wyzna-cza następnego, aby go zastąpił. Spośród sie-demdziesięciu Abdali czterdzieści mieszka w Syrii. (Podobną funkcję pełnią "sprawiedli-wi" w tradycji żydowskiej oraz lamowie).
Abrakadabra ("błogosławię zmarłym") - jed-no z trzech świętych imion wypowiadanych w zaklęciu miecza. Jest to także jedno z najstar-szych słów magicznych; uważa się, że pochodzi od hebrajskiego wyrażenia ha bracha dabara, co znaczy: wypowiadać błogosławieństwo. Imię to, zapisane na kawałku pergaminu zawieszonego na szyi, służyło jako amulet przeciw chorobie. Przyzywając Abrakadabrę, inwokant jedenasto-krotnie wypowiadał jego imię, za każdym razem opuszczając jedną literę, aż dobrnął do końco-wego "a" (-~ Abraksas).
Abraksas (Abraksis, Abrasaks itd.) - w gno-styckiej teogonii, Najwyższy Nieznany; w mi-tologii perskiej, źródło 365 emanacji. Imię "Ab-raksas" często grawerowano na ozdobach uży-wanych jako amulety (tzw. gemmy) lub jako "przybory" do odprawiania obrzędów magicz-nych. W kabale Abraksas jest księciem ~ eo-nów. Imię to jest wzmiankowane w takich dzie-łach, jak Miecz Mojżesza, Księga Razjela, oraz w wielu innych traktatach magicznych i mistycz-nych. Według starszych źródeł Abraksas jest, lub był, demonem, jednym z bóstw starożytne-go Egiptu. Od jego imienia, jak się zdaje, po-chodzi słowo "abrakadabra". Pierwotnie był to termin określający - w systemach gnostyc-kich - eony i cykle stworzenia; w głębszym sensie oznaczał samego Boga. Gnostyk Bazyli-des, który, jak się uważa, "wymyślił" Abraksa-sa, nauczał, że jest on archontem władającym 365 niebiosami oraz pośrednikiem między ży-wymi stworzeniami zamieszkującymi ziemię i Bogiem (zob. Forlong, Encyclopedia of Religions; zob. też obrazowe przedstawienie Abraksasa z głową kogucią w: Budge, Amulets and Talis-mans, s. 208; Rudolph, Gnoza, s. 27).
Adonaj ("Bóg') - w mitologii fenickiej, jeden z siedmiu elohim, czyli aniołów obecności, a za-razem stwórców widzialnego świata. Adonaj jest także aniołem przywoływanym w Salomono-wych zaklęciach wosku i podczas egzorcyzmów ognia. W gnostycyzmie ofickim Adonaj jest jed-nym z siedmiu aniołów stworzonych przez boga Jaldabaota "na jego obraz i podobieństwo" (zob. King, The ~rio_ ; ic: nnd Their Remains; Jonas, Reli- gia gnozy, s. 59, 149, 215). W Starym Testamencie Adonaj jest jednym z imion Boga.
Adonajos (Adonaju, Adoneus) - w gnosty-cyzmie ofickim, jeden z siedmiu archontów lub "komendantów', którzy tworzą hebdomadę i władają siedmioma niebiosami; także jeden z dwunastu aniołów zrodzonych z boga Jaldaba-ota (zob. Orygenes, Przeciw Celsusowi, s. 51, 308; Doresse, The Secret Books of Egyptians Gnostics).
Adriel ("Bóg moją pomocą") - jeden z 28 ario-łów władających 28 pałacami Księżyca. W Hie-rarchy of the Blessed Angels Heywooda Adriel jest także jednym z aniołów śmierci, który "w dniu ostatecznym uśmierci wszystkich ży-jących". W Ozar Midrashim (t. 2, s. 316, 317) Adriel jest jednym z aniołów strzegących bram Południowego Wiatru (również Wschodniego Wiatru).
Aeszma - źródłosłów imienia ~ Asmodeusz. W mitologii perskiej Aeszma był jednym z sied-miu archaniołów (noszących zbiorową nazwę ~ Amesza Spenty). To imię, z kolei, pochodzi od Aeszma Daewa, "demon Aeszma". [Według innych źródeł Aeszma był jednym z siedmiu de-monów, nie archaniołów (zob. Rousseau, Bóg zła, s. 15, 20) - przyp. tłum.]
Akademia niebiańska (Akademia na Wysoko-ściach) - sędziowie anielscy, którzy sądzą przybyłe do nieba dusze ludzkie. Jeśli człowiek okaże się cnotliwy, zostaje "ukoronowany wie-loma świetlistymi koronami", jeśli nie - zosta-je "wyrzucony na zewnątrz i czeka pod filarem [niebios], aż zostanie zabrany do miejsca kaźni" (zob. Zohar Balak 185b; por. Unterman, Encyklo-pedia tradycji i legend żydowskich, s. 16).
Akae ("przysięga") - według M. Gastera (Lo-gos Ebraikos and the Book of Enoch) słowo "kae" oznacza "niewypowiedziane imię Boga, którego poznanie wyposaża człowieka w zdolności równe nieomal zdolnościom najwyższych rangą aniołów'. ~ Kazbiel, "wódz przysiąg": w etiop-skiej Księdze Henocha (69,14) anioł Kasbiel "skła-da przysięgę Akae na ręce Michała". To właśnie dzięki tajnej mocy tej przysięgi "stworzony zo-stał ocean, a ziemia ustanowiona nad wodami'.
Akteriel (Akatriel) - według luriańskiej, ale nie żydowskiej, legendy (zob. Bamberger, Fallen Angels), wysoki rangą anioł, któremu Sandalfon nakazał wyjawić, w jaki sposób można pokonać księcia zła, Samaela, oraz jego zastępy. Zadanie to jednak okazało się przerastać siły Akteriela, pomimo że korzystał on z rad towarzyszącego mu bliźniaczego brata Sandalfona, Metatrona. Słowem, pokonanie zła, czy też księcia zła, nie leżało w możliwościach nawet najpotężniej-szych aniołów.
Aladiasz - jeden z 72 aniołów noszących boskie imię Szemhameforasz (zob. Barrett, The Magus, t. 2).
Albrot - jedno z trzech świętych imion (Boga lub aniołów) przywoływanych w zaklęciu mie-cza (zob. Grimorium Verum).
Alimiel - jedna z pięciu inteligencji (tj. aniołów) "pierwszej wysokości". Pozostałe cztery to: Gabriel, Barakiel, Lebes i Helison (zob. Shah, The Secret Lore of Magic; Waite, The Almadel of Solomon). W Ozar Midrashim Alimiel jest jednym z siedmiu aniołów strzegących kurtyny, czy też zasłony siódmego nieba. Alimiel bywa też utoż-samiany z Dumahelem.
Alimon - w zaklęciach Mojżeszowych, potężny książę aniołów, który, wezwany, chroni przed ranami postrzałowymi i ciętymi. Jego pomocnikami są aniołowie Reiwtip i Tafti (zob. Szósta i siódma księga Mojżeszowa).
Ameratat (Ameretat) - w religiach Starożyt-nej Persji, anioł nieśmiertelności. W zaratustńa-nizmie, Ameratat jest jednym z sześciu lub sied-miu archaniołów, noszących zbiorową nazwę ~ Amesza Spenty (zob. Geiger, Kuhn, Grun-driss der iranischen Philologie III; Boyce, Zaratu-sztrianie). Niektórzy badacze uważają, że Ame-ratat był pierwowzorem Maruta, upadłego anioła, o którym wspomina Koran (zob. Jung, Fallen Angels in Jewish, Christian and Mohamme-dan Literature, s. 131).
Amitiel - anioł prawdy, jego imienia używano jako amuletu. Według tradycji aniołami prawdy są także Michał i Gabriel. Jak głosi legenda, kiedy Bóg wystąpił z propozycją stworzenia człowieka, anioł prawdy wraz z aniołem pokoju (bezimienni w tej legendzie), a także inni aniołowie sprzeciwili się temu zamiarowi. Za karę aniołowie prawdy i pokoju zostali spaleni (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews; Schwab, Vo-cabulaire de I'Angelologie). [Por. inną wersję tej legendy w: Ze skarbnicy midraszy, s. 10-11 -przyp. tłum.]
anakim (hebr. anakim - giganci) - potomkowie upadłych aniołów i córek człowieczych, o czym niejasno wspomina Księga Rodzaju 6. Anakim byli tak wysocy, że - według Zoharu - "Izraelici wyglądali przy nich jak koniki pol-ne". Zohar wymienia aniołów Uzę i Azaela jako tych, którzy mieli dzieci "zwane anakim". Pierwotnie imię gigantów brzmiało: nefilim (upadli) (zob. Jung, Fallen Angels in Jewish, Christian and Mohammedan Literature; por. Pwt 1, 28; Joz 14, 12). W The Legends of the Jews (t. 1, s. 151) Ginzberga mowa o tym, że anakim "karkami dotykają Słońca". Jest to zgodne z poglądem, często wyrażanym w literaturze rabinackiej i is-lamskiej, że aniołowie, stojąc na ziemi, sięgają głową nieba - podobnie jak Adam, kiedy zo-stał stworzony, i podobnie jak niegdyś (lub obec-nie) Izrafel (zob. hebrajska Księga Henocha; Gra-ves, Patai, Mity hebrajskie, s. 111, 157).
Apollyon (Appolyon, Apollion) - grecka forma hebrajskiego imienia Abaddon, czyli .,niszczyciel". W Apokalipsie św. Jana 9, 11 Apollyon jest "aniołem Czeluści'. W rozdziale 20, 2 tejże księgi anioł ten "pochwycił Smoka, Węża starodawnego, / którym jest diabeł i szatan, / i związał go na tysiąc lat". Sądząc z powyższego cytatu, Apollyon jest świętym dobrym) aniołem, sługą i posłańcem Bożym. W okultyzmie jednak oraz, ogólnie mówiąc, zv pismach niekanonicznych jest to anioł zła (jak w Księdze starożytności biblijnych Pseudo-Fi-lona czy Dziejach Tomasza). Terminem "Apol-lyon' posługiwano się także jako określeniem siedziby złych duchów (piekła). W Wędrówce pielgrzyma Bunyana Apollyon jest diabłem. Bu-nyan tak go opisuje: "pokryty jest rybią łuską, ma skrzydła, niczym smok, niedźwiedzie łapy, a z jego brzucha bucha dym i ogień". Tak też przedstawił go XVII-wieczny artysta, którego rysunek był reprodukowany w pierwszych wydaniach Wędrówki pielgrzyma. Voltaire utoż-samia Apollyona z Arymanem, perskim bo-giem zła (zob. Charles, A Critical Commentary on the Revelation of St. John, s. 247). Według Barretta (The Magus) Apollyon i Abaddon to dwaj różni aniołowie, "naczynia niegodziwo-ści" (tj. upadłe anioły lub demony). Durer przedstawił Apollyona na ostatnim drzewory-cie z cyklu "Apokalipsa", zatytułowanym Anioł z kluczem od Czeluści (ok. 1496-1497).
Ariel (Arael, Ariael, "lew Boży") -imię anioła w apokryficznej Czwartej Księdze Ezdrasza, a tak-że w The Greater Key of Solomon Mathersa, The Grand Grimoire i licznych traktatach poświęconych magii, gdzie przedstawiano go z głową lwa. Cornelius Agńppa pisał: "Ariel to imię anioła, czasem także demona, również miasta zwanego Ańopolis, gdzie czczą go jako bożka". W The Hierarchy of the Blessed Angels Heywooda Ariel jest jednym z siedmiu aniołów rządzących wodami, a także "potężnym władcą ziemi". Mi-stycy żydowscy używali imienia Ańel jako poetycznego określenia Jerozolimy. Również w Biblii Ariel to symboliczna nazwa Jerozolimy (zob. Jz 29,1). W pismach okultystycznych Ariel jest "trzecim archontem wiatrów". Wspomina się tam także o Ańelu jako pomocniku Rafała (Rafaela) w leczeniu chorób (zob. M. Gaster, Windom of the Chaldeans). W koptyjskiej Pistis Sofia, Ariel jest aniołem kary przebywającym w piekle, spełniającym tę samą funkcję, co man-dajski ~ Ur. W Testamencie Salomona anioł ten jest zwierzchnikiem demonów. W tradycji gno-styckiej Ańel jest władcą wiatru i bywa utoż-samiany z Jaldabaotem. W kabale praktycznej jest to anioł upadły, pierwotnie należący do chó-ru cnót. Według Johna Dee, nadwornego astro-
Aryman (Ahriman, Ariman, Ahraman, Dahak, Angra Mainju - "Zły Duch") - perski książę zła, pierwowzór chrześcijańskiego Szatana. We-dług Zaratustry, który był kuszony przez Ary-mana, ale wyszedł z tej próby zwycięsko, to właśnie Aryman sprowadził śmierć na ziemię, zabijając pierwowzór człowieka i zwierząt (zob. Forlong, Encyclopedia of Religions). W czasach poprzedzających panowanie dynastii Sasani-dów Aryman nie był uważany za ducha całko-wicie złego. Mazdajscy magowie składali mu ofiary. Aryman dorównuje potęgą swemu bliźniaczemu duchowi, Ahura Mazdzie, ale, zgodnie z przepowiednią Zaratustry, ostatecz-nie zostanie pokonany przez "wszechwiedzą-cego pana nieba i ziemi' (zob. Boyce, Zaratu-sztrianie).
Asmodaj (Aszmedaj, Asmodiusz, Sidonej) -według Budge'a (Amulets and Talismans, s. 377), upadły anioł, "który ma skrzydła, polatuje to tu, to tam, oraz zna tajemnice przyszłości'. Asmodaj uczy matematyki i potrafi uczynić człowieka niewidzialnym. Jest też wodzem 72 legionów duchów piekielnych. Przywołany, ukazuje się pod postacią istoty o trzech głowach (byka, ba-rana i człowieka). Asmodaj jest jednym z boha-terów poematu Johna Drydena, The State of In-nocence. Odmianą tego imienia jest Hasmodaj - jeden z demonów Księżyca (zob. De Plancy, Dictionnaire Infernal; Butler, Ritual Magic; Waite, The Lemegeton; Shah, The Secret Lore of Magic).
Asmodeusz ("duch zła") - imię pochodzi od aeszma dewa, a sam Asmodeusz jest bardziej per-skim niż żydowskim diabłem. Niemniej został włączony do tradycji żydowskiej, gdzie uważa-ny jest za ducha zła. Zdaniem Forlonga (Ency-klopedia of Religions) Asmodeusz to "talmudycz-ny Aszmedaj, demon przejęty z Zend Aszmade-wy" i "wściekły diabeł"; według Forlonga to właśnie Asmodeusz upił Noego. W Księdze To-biasza (3, 8; 8, 3) Asmodeusz jest złym duchem, który zabił siedmiu nowo poślubionych mężów Sary i który, pokonany przez anioła Rafała (Ra-faela), uciekł "aż do Górnego Egiptu". W demo-nologii Asmodeusz, jest zarządcą piekielnych domów gry. Zdaniem demonologa Wierusa, wzywając Asmodeusza, należy zdjąć nakrycie głowy, w przeciwnym razie demon oszuka przy-wołującego. Barrett (The Magus, t. 2) przedstawia Asmodeusza jako jedno z "naczyń gniewu Bo-żego". Asmodeusz jest głównym bohaterem po-wieści Lesage'a Diabeł kulawy. W The Devil's Own Dear Son Cabbela Asmodeusz jest synem pierw-szej żony Adama, Lilit, i demona Samaela. Z ko-lei w Księdze świętej magii Abra-Melina czytamy, że "zdaniem niektórych rabinów Asmodeusz był śmiertelnikiem, owocem kazirodczego związku Tubal-Kaina z jego siostrą Naamą; zda-niem innych, był on demonem nieczystości". [Według jeszcze innej legendy Asmodeusz na-rodził się ze związku Adama z Lilit (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 67) - przyp. tłum.] W tradycji żydowskiej Asmodeusz jest teściem demona Bar Szalmona. W tradycjach o Salomo-nie Asmodeusz występuje także pod imionami Saturn, Markolf i Morolf. [Jak głosi legenda, As-modeusz został pojmany przez Salomona i zmu-szony do pomocy przy budowie Świątyni. Zdo-łał jednak oszukać króla, następnie wygnał go z królestwa i sam zasiadł na tronie. "Po długiej żebraczej wędrówce Salomon powrócił i przepę-dził Asmodeusza" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 32; Ze skarbnicy mi-draszy, s. 140-142,169-181) - przyp. tłum.] De-mon ten jest uważany za wynalazcę wszelkiej rozrywki, muzyki, tańca, sztuki dramatycznej oraz "nowych mód francuskich" (zob. Michaelis, Admirable History of the Possession and Conversion of a Penitent Woman; Waite, The Book of Black Ma-gic and of Pacts; Młot na czarownice). [W Talmu-dzie Asmodeusz, król demonów, jest "władcą nad wszystkimi sprawami dotyczącymi liczb parzystych" (zob. Cohen, Talmud, s. 298). Zgod-nie z tradycją okultystyczną "Asmodeusz nale-żał przed swym upadkiem do grona serafinów", obecnie jest demonem, który "napełnia męż-czyzn żądzą, prowadzącą do wiarołomstwa" (zob. Holroyd, Powell, Sekrety magii, s. 117). Ponadto "obdarza magicznymi pierścieniami; pokazuje, jak stać się niewidzialnym; uczy geo-metrii, arytmetyki, astronomii i nauki o ruchu. Zna również miejsca ukrycia skarbów". Wezwa-ny, ukazuje się jako książę "o trzech głowach: byczej, ludzkiej i baraniej. Ma też ogon węża, gę-sie nogi i zieje ogniem'. Dosiada smoka i dzierży w dłoniach chorągiew i włócznię (zob. De Plan-cy, Słownik wiedzy tajemnej, s.17) - przyp. tłum.]
Astarot (Asterot) - niegdyś serafin, obecnie wielki książę piekieł (zob. Waite, The Lemegeton; Spence, An Encyclopaedia of Occultism). Zdaniem Michaelisa (Admirable History of the Possession and Conversion of a Penitent Woman) Astarot był księciem chóru tronów. W piekle Astarot "chęt-1ie opowiada o upadku [aniołów], nie przyzna-je się jednak, że sam jest jednym ze zbuntowa--wch duchów" (zob. Wierus, Pseudo-Monarchia). lak twierdzi Barrett (The Magus, t. 1), "w języku greckim imię Astarota brzmi: Diabolus". We-3ług Grimorium Verum miejscem stałego pobytu Astarota jest Ameryka. Wezwany, Astarot zja-wiia się w postaci "pięknego anioła jadącego na :uroku, w prawej ręce trzyma żmiję. Nie wolno ~dnak dopuszczać go zbyt blisko, bo przeraź-~iwie cuchnie". Jak podaje De Plancy (Słownik wiedzy tajemnej, s. 17), Astarot "czczony był przez Filistynów i mieszkańców Sydonu". Obec-aie pełni funkcję wielkiego skarbnika piekła, gidzie naucza sztuk wyzwolonych. Jak głosi le-genda, Astarot był "jednym z siedmiu książąt piekieł, którzy odwiedzili Fausta. Według an-gelskiej tradycji pojawia się jako wąż o cegla-aoczerwono mieniącym się ogonie, dwu żół-tych silnych i krótkich nogach, białożółtawym brzuchu, rudobrązowej szyi i ostrym szpikulcu zakończonym na kształt kolca jeża".
Astarte (Aszterot, Asztoret, Isztar-Wenus) -główne żeńskie bóstwo starożytnych Fenicjan, Syryjczyków i Kartagińczyków. Astarte była sy-ryjską boginią księżyca i płodności, pierwowzo-rem greckiej Afrodyty. Jako Asztarte, czczona była przez Sydończyków, tj. Fenicjan (zob. 2 Krl 2, 13). W okultyzmie Astarte jest żeńskim de-monem kwietnia. W Raju utraconym I, 509-510, jest upadłym aniołem, utożsamianym z Asto-retem (zob. Redfield, Gods. A Dictionary of the Deities of All Lands). [Według De Plancy'ego (Słownik wiedzy tajemnej, s. 17) Astarte jest "sa-micą Astarota" i przedstawiana jest "z głową jałówki' - przyp. tłum. ]
Aza (Szemhazaj, "mocny') - według tradycji rabinackiej, upadły anioł, który za utrzymy-wanie stosunków cielesnych z córkami ludzki-mi został zawieszony między niebem a ziemią (razem z Azaelem). Według legendy Aza (Szemhazaj znaczy: imię Aza) nieustannie spa-da, z jednym okiem zamkniętym, a drugim otwartym, tak aby przez cały czas miał świa-domość swego położenia i tym więcej cierpiał. Istnieje także inne wyjaśnienie wygnania Azy z nieba, mianowicie takie, iż sprzeciwił się on wyniesieniu Henocha, kiedy patriarcha został przemieniony w anioła Metatrona (~ Eblis). W tradycji Salomonowej Aza był aniołem, który wyjawił żydowskiemu królowi tajemnice nie-biańskie, czyniąc zeń najmądrzejszego człowie-ka na ziemi. Według Talmudu, przed potopem, Aza i Azael spłodzili ze złą Naamą, córką La-meka, sedim, asyryjskie bóstwa opiekuńcze (zob. Thompson, Semitic Magic, s. 44-45). Ode-berg, we wstępie do swojego wydania hebraj-skiej Księgi Henocha, zwraca uwagę, że Aza był niegdyś zwierzchnikiem jednej z dwóch grup aniołów dowodzonych przez Metatrona (anio-łów sprawiedliwości). A zatem w tym czasie Aza nie był jeszcze aniołem upadłym.
Azael (Aza, Azjel, Asjel - "ten; którego umac-nia Bóg") - według jednych źródeł Aza i Azael to imiona tego samego anioła, według innych kryją się pod nimi dwaj różni aniołowie. Innymi wersjami tego imienia są Asjel i Azazel. W po-czątkowych fragmentach hebrajskiej Księgi He-nocha Azael jest przedstawiany jako jeden z trzech aniołów slużebnych (dwaj pozostali to Uza i Aza), zamieszkujących siódme niebo; jed-nak w dalszych częściach tej samej księgi wy-stępuje już jako anioł upadły, a także, wraz z Azą, jako jeden z ~ maskim. Za utrzymywa-nie stosunków cielesnych z córkami ludzki-mi został skazany na przekłucie nosa. Według innej wersji tej legendy Azael był jednym z dwóch upadłych aniołów, którzy współżyli z Naamą, córką Lameka, płodząc sedim, asyryj-skie bóstwa opiekuńcze (zob. Zohar; por. Gra-ves, Patai, Mity hebrajskie, s. 104-111). Za karę Azael został przykuty łańcuchami do ostrych skał, gdzie oczekuje Sądu Ostatecznego (zob. De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, s. 21). Anioł ten nauczył ludzi czarów, za pomocą których mogą oni (lub mogli) spowodować opuszczenie się Słońca, Księżyca i gwiazd z nieba na ziemię, i tym samym przybliżyć do ludzi przedmiot ich bałwochwalczego kultu (zob. Alfabet rabiego Akiby; Bamberger, Fallen Angels, s. 127; Midrasz Petirat Mosze). Cornelius Agrippa w Three Books of Occult Philosophy podaje imiona czterech złych aniołów, będących przeciwnikami czte-rech świętych władców żywiołów, i wśród anio-łów upadłych wymienia Azaela. Schwab ( Vo-cabulaire de 1'Angelologie) utożsamia Azaela (Azjela) z Szemhazajem (Samjazą), strażnikiem ukrytych skarbów.
Azazel (Azael, Hazazel, "Bóg umacnia") -w etiopskiej Księdze Henocha Azazel jest jednym z wodzów 200 upadłych aniołów. Azazel "na-uczył mężczyzn wykuwać miecze i tarcze", a kobiety "noszenia ozdób i malowania po-wiek" (por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s.104--105). W literaturze rabinackiej i targumach Azazel jest kozłem ofiarnym; w Księdze Ka-płańskiej (16, 8-10) Azazel to prawdopodobnie imię demona pustyni, któremu poświęcony jest jeden z kozłów ofiarnych. W Zoharze (Wajeze 153a) "zły Azazel" to jeździec dosiadający wę-ża. W księdze tej określony jest jako wódz aniel-skiego chóru bene elim (lub iszim, niższych anio-łów, "ludzi-duchów"). Święty Ireneusz nazywa Azazela "aniołem upadłym, lecz wciąż potęż- `` nym". W Apokalipsie Abrahama jest on "władcą piekła, zwodzicielem ludzkości", który w swej prawdziwej postaci jest demonem o siedmiu wę-żowych głowach, czternastu obliczach i dwu-nastu skrzydłach. Żydowska legenda opowiada o aniele Azazelu, który nie chciał się pokłonić Adamowi (w Koranie aniołem tym jest Eblis lub Iblis), kiedy Bóg przedstawiał pierwsze-go człowieka zgromadzeniu hierarchów nie-biańskich. Za to nieposłuszeństwo Azazel został ogłoszony "przeklętym Szatanem' (zob. Bam-berger, Fallen Angels, s. 278). Według legendy arabskiej, kiedy Bóg nakazał aniołom złożyć hołd Adamowi, Azazel odmówił, twierdząc, że nie widzi powodu, aby "syn ognia [tj. anioł] miał się kłaniać synowi gliny [tj. śmiertelniko-wi]. Za to nieposłuszeństwo Bóg wygnał Aza-zela z raju i zmienił jego imię na Eblis (por. Gaudefroy-Demombynes, Narodziny islamu, s. 249-250). Milton w Raju utraconym I, 625-626, nazywa Azazela "cherubinem rosłym", ale tak-że upadłym aniołem i chorążym Szatana. Zda-niem Maurice'a Bouissona (Magic. Its History and Principal Rites) Azazel był pierwotnie se- mickim bogiem trzód i dopiero później został zdegradowany do rangi demona (zob. Trevor Ling, The Significance of Satan in New Testament Demonology). Bamberger (Fallen Angels) skłania się do poglądu, że pierwsza gwiazda, która spadła (gwiazda oznacza tu anioła) to właśnie ~zazel.
Azrael (Azrail, Aszriel, Azriel, Gabriel -"ten, któremu pomaga Bóg") - w tradycji żydowskiej i muzułmańskiej, anioł śmierci zamieszkujący trzecie niebo. W islamie Azrael bywa utożsamiany z Rafałem (Rafaelem). Według tej tradycji ma on "siedemdziesiąt tysięcy stóp i cztery tysiące skrzydeł, a w jego ciele znajduje się tyle oczu i języków, ile żyje ludzi na świecie" (zob. Hastings, Encyclopaedia of Religions and Ethics, t. 4, s. 617). Ta sama tradycja głosi, że Azrael "stale coś pisze w wielkiej księdze, a na-stępnie wymazuje to, co napisał; zapisuje na-rodziny człowieka, a w dniu śmierci wymazuje jego imię". Gdy Michał, Gabriel i Israfel nie zdo-łali przynieść siedmiu garści ziemi, potrzeb-nych do stworzenia Adama, udało się to czwar-temu aniołowi wyznaczonemu do tej misji, Azraelowi; w nagrodę za ten wyczyn powie-rzona mu została funkcja oddzielania duszy od ciała w momencie śmierci człowieka (por. Gra-ves, Patai, Mity hebrajskie, s. 65-66); -~ Murdad, który jest aniołem śmierci w mitologii staroper-skiej. Wschodnia legenda głosi, że Azrael czyni to (oddziela duszę od ciała), przytykając do nozdrzy umierającego człowieka jabłko z Drze-wa Życia. W mistyce żydowskiej Azrael jest wcieleniem zła. W Księdze opieki jest jednym z trzech świętych aniołów (dwaj pozostali to Gabriel i Michał) przywoływanych w starosy-ryjskich zaklęciach magicznych. W wierszu Longfellowa The Spanish Jew's Tale Azrael jest aniołem śmierci; w popularnym wydaniu The Complete Poetical Works of Henry Wadsworth Longfellow znajduje się ilustracja przedstawiają-ca Azraela i króla Salomona, zabawiających "ra-dżę Hindostanu".
B
Baruch ("błogosławiony") - według Apoka-lipsy Barucha, wódz aniołów strzegących Drze-wa Życia (Rafał, który także uważany jest za anioła strzegącego Drzewa Życia). Apokryf ten opowiada o podróży Barucha przez pięć niebios (w pierwszych trzech prorok spotkał je-dynie "plugawe potwory"). We wczesnym gno-stycyzmie ofickim Baruch był uważany za jedno z trzech aniołów posłanych przez Elohima (Boga), "aby umocniły ducha w człowieku" zob. Rudolph, Gnoza, s. 131-138). W traktatach magicznych Baruch jest jednym z siedmiu diabłów, które opętały siostrę Serafikę z Loudon zob. Mead, Fragments of a Faith Forgotten, 196). [W Biblii Baruch jest uczniem proroka Jeremiasza i domniemanym autorem Księgi Ba druha - przyp. tłum.]
Behemot - potwór chaosu (wieloryb, kroko-dyl, hipopotam) stworzony piątego dnia Stwo-rzenia; jest rodzaju męskiego i lądowym odpo-wiednikiem morskiego potwora Lewiatana (zob. Apokalipsa Barucha 29); bywa utożsamiany z Ra-habem, przedwiecznym aniołem morza oraz aniołem śmierci (por. Graves, Patai, Mity hebraj-skie, s. 46-48). W teologii rzymskokatolickiej Be-hemot jest władcą ciemności, chociaż w Księdze Hioba 40, 19 określony został jako "Początek dróg Bożych", co sugerowałoby funkcję wręcz przeciwną. W The History of Magic Seligmanna Behemot przedstawiony jest w postaci słonia o łapach niedźwiedzia (zob. rysunek Blake'a Be-hemot i Lewiatan). [W demonologii Behemot to "demon gruby i, mimo piastowanego stanowi-ska, głupi [...] jego dziedzinami są obżarstwo i uciechy żołądka". W piekle pełni funkcję wiel-kiego podczaszego (zob. De Plancy, Słownik wie-dzy tajemnej, s. 24-25) - przyp. thun.]
Belfegor (Belfagor, Baal-Peor - "władca szcze-lin" lub "bóg Baal z góry Phegor) - pierwot-nie czczony pod postacią fallusa moabicki bóg rozpusty, który, według kabalistów, był nie-gdyś aniołem chóru księstw. W piekle Belfegor jest demonem odkryć i przemyślnych wynalaz-ków. Przywołany, ukazuje się pod postacią młodej kobiety. Rufin z Akwilei i św. Hieronim utożsamiali Belfegora z Baal-Peorem (por. Lb 25, 1-3). De Plancy w Słowniku wiedzy tajemnej (s. 58) twierdzi, że pewni wysocy dostojnicy imperium piekielnego pełnią funkcję posłów, czy też ambasadorów przy rządach państw ziemskich oraz że Belfegor został akredytowa-ny we Francji. Wiktor Hugo w Pracownikach mo-rza podziela stanowisko De Plancy'ego (zob. Jonson, The Devil Is an Ass; Wilson, Belphegor or the Marriage of the Devil, 1691). Masters (Eros and Evil) przypuszcza, że Belfegor jest odpo-wiednikiem hinduskiego Rutrema (zob. Gńllot, A Pictorial Anthology of Witchcraft, Magic and Al-chemy, s. 132).
Belial (Beliar lub Berial) - na rycinie w Das Buch Belial Jacobusa de Teramo ten potężny upadły anioł, często utożsamiany z Szatanem, składa listy uwierzytelniające królowi Salomo-nowi; także tańczy przed żydowskim królem. ~1' Raju utraconym I, 570-572, czytamy: "Ostatni -nadszedł Belial: bardziej sprośny / Umysł nie został strącony z Niebiosów / Ni rozkochany :.ystępniej w występku". W kolejnej księdze _zgo utworu (II,133-136) Milton wprawdzie po-:,-iada o Belialu, że "Równie nadobnej postaci \iebiosa / Nigdy nie stracą, zdawał się stwozony / Do czynów szczytnych i wielkich godności", wszelako zaznacza, że "fałszem [to] wszystko i pozorem było". Barton (Origins of ~e Names of Angels and Demons) przypuszcza, ze Belial to "dawna nazwa Szeolu". W Pracowniach morza Wiktor Hugo, powołując się na zródła okultystyczne, mówi o Belialu jako ambasadorze Piekła w Turcji (Mastema). Podobnie jak w przypadku Byleta, "dopiero po niezliczonych badaniach - powiada Spence w Anncyclopaedia o f Occultism, s. 119 - udało się dowieść, że Belial należał niegdyś do chóru cnót" (por. De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, 25). [Belial jest też najczęstszym określeniemszatana w pismach qumrańskich.
Beliar ("nic niewart") - w większości źródeł, mie używane wymiennie z Belialem. [Forma . Beliar" jest eufonicznym odpowiednikiem pierwotnej formy "Belial" (zob. komentarz E. Dąbrowskiego w: Listy do Koryntian, s. 434) - przyp. -dum.] O Beliarze mowa w kilku księgach Starego Testamentu, zawsze jednak jako o złym duchu, symbolu lub personifikacji zła. W Drugim Wiście do Koryntian (6,15), św. Paweł pyta: "[...] ukaż jest wspólnota Chrystusa z Beliarem [...]", najwyraźniej traktując Beliara jako wodza demonów lub samego Szatana. W literaturze apokrycznej Beliar jest księciem ciemności, najbardziej zagorzałym przeciwnikiem Boga. Jest on aniołem nieprawości.W Ewangelii Bartlomieja Bartłomiej pyta Beliara, kim jest, na co ten odpowiada: "Najpierw nazycalem się Satanael, co znaczy Anioł Boga. Gdy iednak nie chciałem uznać obrazu Boga, zostałem nazwany Szatanem, co znaczy Anioł piekła. Ja byłem nazwany pierwszym z aniołów, bo-wiem gdy Bóg stworzył niebo, wziął garść ognia i utworzył najpierw mnie, na drugim miejscu Michała, jako trzeciego - Gabriela, jako czwartego - Rafała, na piątym miejscu Uriela, na szó-stym Satanaela i innych sześć tysięcy aniołów, których imion nie mogę wymienić" (zob. Apkryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 2, s. 506; James, The Apocryphal New Testament, s. 175). Według Waite'a (The Lemegeton) Beliar miał być stworzo-ny "zaraz po Lucyferze". Jako anioł upadły Beliar chełpi się, że "upadł pierwszy spośród cnotliwszych". Według Schoolmena Beliar należał niegdyś do chóru aniołów oraz do chóru cnót. Z kolei Glasson (Greek Influence in Jewish Escha-tology) utrzymuje, że Beliar nigdy nie był anio-łem i przyrównuje go do Arymana, głównego diabła mitologii staroperskiej, który był "nieza-leżnym i równym Bogu Jego przeciwnikiem" (Aryman). Tradycyjny pogląd, że Beliar jest pry-masem piekła, został zapisany także w dziełach dwóch współczesnych autorów, Tomasza Man-na i Aldousa Huxleya; w obu wypadkach jest on traktowany jako przykład i kwintesencja zła.
Belzeboub (Belzebub) - diabeł, którego Dan-te utożsamia z Szatanem.
Belzebub (Beelzebub, Belzebud, Belzaboul, Beelzeboul, Baalsebul - "władca much") - pier-wotnie bóstwo syryjskie; w Drugiej Księdze Kró-lewskiej (1, 3) Beelzebub jest filistyńskim bogiem Ekronu. W kabale jest on wodzem dziewięciu złych aniołów piekła. W ewangeliach św. Mateu-sza (10, 25; 12, 24-27), św. Marka (3, 22) oraz św. Łukasza (11, 15) Belzebub jest "władcą złych du-chów", ale nie jest tożsamy z Szatanem (podob-nie jak we wszystkich znanych traktatach magicz-nych; zob. Legge, Forerunners and Rivals of Chri-stianity 9,108; De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, s. 26). W apokryficznej Ewangelii Nikodema Chry-stus podczas trzydniowego pobytu w piekle na-daje Belzebubowi władzę nad podziemnym światem w nagrodę za to, że wbrew sprzeciwowi Szatana zezwolił na zabranie Adama i "uwięzio-nych świętych" do nieba. [W polskim tłumacze-niu Ewangelii Nikodema i apokryficznego Zstąpie-nia do otchłani motyw ten nie występuje (zob. Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 2) -przyp. tłum.] Popularne określenie Belzebuba to "władca much". Nazywano go także "władcą chaosu' (zob. pisma gnostyka Walentyna). Dante utożsamiał go z Szatanem, natomiast Milton w Raju utraconym (I, 93-94) powiada o Belzebu-bie, że "drugim / Był po nim [tj. Szatanie] wład-cą, drugim też w występku"; w tym samym utworze (I, 185) nazywa go również "cherubi-nem upadłym". W Poetical Works of John Milton (London 1794) znajduje się rycina przedstawia-jąca "Szatana naradzającego się z Belzebubem". Belzebub jest bohaterem książki Gurdjieffa All and Everythings. Beeizebub's Tales to His Grandson.
C
Behemot - potwór chaosu (wieloryb, kroko-dyl, hipopotam) stworzony piątego dnia Stwo-rzenia; jest rodzaju męskiego i lądowym odpo-wiednikiem morskiego potwora Lewiatana (zob. Apokalipsa Barucha 29); bywa utożsamiany z Ra-habem, przedwiecznym aniołem morza oraz aniołem śmierci (por. Graves, Patai, Mity hebraj-skie, s. 46-48). W teologii rzymskokatolickiej Be-hemot jest władcą ciemności, chociaż w Księdze Hioba 40, 19 określony został jako "Początek dróg Bożych", co sugerowałoby funkcję wręcz przeciwną. W The History of Magic Seligmanna Behemot przedstawiony jest w postaci słonia o łapach niedźwiedzia (zob. rysunek Blake'a Be-hemot i Lewiatan). [W demonologii Behemot to "demon gruby i, mimo piastowanego stanowi-ska, głupi [...] jego dziedzinami są obżarstwo i uciechy żołądka". W piekle pełni funkcję wiel-kiego podczaszego (zob. De Plancy, Słownik wie-dzy tajemnej, s. 24-25) - przyp. thun.]
Belfegor (Belfagor, Baal-Peor - "władca szcze-lin" lub "bóg Baal z góry Phegor) - pierwot-nie czczony pod postacią fallusa moabicki bóg rozpusty, który, według kabalistów, był nie-gdyś aniołem chóru księstw. W piekle Belfegor jest demonem odkryć i przemyślnych wynalaz-ków. Przywołany, ukazuje się pod postacią młodej kobiety. Rufin z Akwilei i św. Hieronim utożsamiali Belfegora z Baal-Peorem (por. Lb 25, 1-3). De Plancy w Słowniku wiedzy tajemnej (s. 58) twierdzi, że pewni wysocy dostojnicy imperium piekielnego pełnią funkcję posłów, czy też ambasadorów przy rządach państw ziemskich oraz że Belfegor został akredytowa-ny we Francji. Wiktor Hugo w Pracownikach mo-rza podziela stanowisko De Plancy'ego (zob. Jonson, The Devil Is an Ass; Wilson, Belphegor or the Marriage of the Devil, 1691). Masters (Eros and Evil) przypuszcza, że Belfegor jest odpo-wiednikiem hinduskiego Rutrema (zob. Gńllot, A Pictorial Anthology of Witchcraft, Magic and Al-chemy, s. 132).
Belial (Beliar lub Berial) - na rycinie w Das Buch Belial Jacobusa de Teramo ten potężny upadły anioł, często utożsamiany z Szatanem, składa listy uwierzytelniające królowi Salomo-nowi; także tańczy przed żydowskim królem. ~1' Raju utraconym I, 570-572, czytamy: "Ostatni -nadszedł Belial: bardziej sprośny / Umysł nie został strącony z Niebiosów / Ni rozkochany :.ystępniej w występku". W kolejnej księdze _zgo utworu (II,133-136) Milton wprawdzie po-:,-iada o Belialu, że "Równie nadobnej postaci \iebiosa / Nigdy nie stracą, zdawał się stwozony / Do czynów szczytnych i wielkich godności", wszelako zaznacza, że "fałszem [to] wszystko i pozorem było". Barton (Origins of ~e Names of Angels and Demons) przypuszcza, ze Belial to "dawna nazwa Szeolu". W Pracowniach morza Wiktor Hugo, powołując się na zródła okultystyczne, mówi o Belialu jako ambasadorze Piekła w Turcji (Mastema). Podobnie jak w przypadku Byleta, "dopiero po niezliczonych badaniach - powiada Spence w Anncyclopaedia o f Occultism, s. 119 - udało się dowieść, że Belial należał niegdyś do chóru cnót" (por. De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, 25). [Belial jest też najczęstszym określeniemszatana w pismach qumrańskich.
Beliar ("nic niewart") - w większości źródeł, mie używane wymiennie z Belialem. [Forma . Beliar" jest eufonicznym odpowiednikiem pierwotnej formy "Belial" (zob. komentarz E. Dąbrowskiego w: Listy do Koryntian, s. 434) - przyp. -dum.] O Beliarze mowa w kilku księgach Starego Testamentu, zawsze jednak jako o złym duchu, symbolu lub personifikacji zła. W Drugim Wiście do Koryntian (6,15), św. Paweł pyta: "[...] ukaż jest wspólnota Chrystusa z Beliarem [...]", najwyraźniej traktując Beliara jako wodza demonów lub samego Szatana. W literaturze apokrycznej Beliar jest księciem ciemności, najbardziej zagorzałym przeciwnikiem Boga. Jest on aniołem nieprawości.W Ewangelii Bartlomieja Bartłomiej pyta Beliara, kim jest, na co ten odpowiada: "Najpierw nazycalem się Satanael, co znaczy Anioł Boga. Gdy iednak nie chciałem uznać obrazu Boga, zostałem nazwany Szatanem, co znaczy Anioł piekła. Ja byłem nazwany pierwszym z aniołów, bo-wiem gdy Bóg stworzył niebo, wziął garść ognia i utworzył najpierw mnie, na drugim miejscu Michała, jako trzeciego - Gabriela, jako czwartego - Rafała, na piątym miejscu Uriela, na szó-stym Satanaela i innych sześć tysięcy aniołów, których imion nie mogę wymienić" (zob. Apkryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 2, s. 506; James, The Apocryphal New Testament, s. 175). Według Waite'a (The Lemegeton) Beliar miał być stworzo-ny "zaraz po Lucyferze". Jako anioł upadły Beliar chełpi się, że "upadł pierwszy spośród cnotliwszych". Według Schoolmena Beliar należał niegdyś do chóru aniołów oraz do chóru cnót. Z kolei Glasson (Greek Influence in Jewish Escha-tology) utrzymuje, że Beliar nigdy nie był anio-łem i przyrównuje go do Arymana, głównego diabła mitologii staroperskiej, który był "nieza-leżnym i równym Bogu Jego przeciwnikiem" (Aryman). Tradycyjny pogląd, że Beliar jest pry-masem piekła, został zapisany także w dziełach dwóch współczesnych autorów, Tomasza Man-na i Aldousa Huxleya; w obu wypadkach jest on traktowany jako przykład i kwintesencja zła.
Belzeboub (Belzebub) - diabeł, którego Dan-te utożsamia z Szatanem.
Belzebub (Beelzebub, Belzebud, Belzaboul, Beelzeboul, Baalsebul - "władca much") - pier-wotnie bóstwo syryjskie; w Drugiej Księdze Kró-lewskiej (1, 3) Beelzebub jest filistyńskim bogiem Ekronu. W kabale jest on wodzem dziewięciu złych aniołów piekła. W ewangeliach św. Mateu-sza (10, 25; 12, 24-27), św. Marka (3, 22) oraz św. Łukasza (11, 15) Belzebub jest "władcą złych du-chów", ale nie jest tożsamy z Szatanem (podob-nie jak we wszystkich znanych traktatach magicz-nych; zob. Legge, Forerunners and Rivals of Chri-stianity 9,108; De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, s. 26). W apokryficznej Ewangelii Nikodema Chry-stus podczas trzydniowego pobytu w piekle na-daje Belzebubowi władzę nad podziemnym światem w nagrodę za to, że wbrew sprzeciwowi Szatana zezwolił na zabranie Adama i "uwięzio-nych świętych" do nieba. [W polskim tłumacze-niu Ewangelii Nikodema i apokryficznego Zstąpie-nia do otchłani motyw ten nie występuje (zob. Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 2) -przyp. tłum.] Popularne określenie Belzebuba to "władca much". Nazywano go także "władcą chaosu' (zob. pisma gnostyka Walentyna). Dante utożsamiał go z Szatanem, natomiast Milton w Raju utraconym (I, 93-94) powiada o Belzebu-bie, że "drugim / Był po nim [tj. Szatanie] wład-cą, drugim też w występku"; w tym samym utworze (I, 185) nazywa go również "cherubi-nem upadłym". W Poetical Works of John Milton (London 1794) znajduje się rycina przedstawia-jąca "Szatana naradzającego się z Belzebubem". Belzebub jest bohaterem książki Gurdjieffa All and Everythings. Beeizebub's Tales to His Grandson.
C
Cadkiel (Cidkiel, Aza) - anioł sprawiedliwo-ści. W Zoharze Cadkiel jest czwartym z dziesięciu archaniołów świata berija. [Jako Cidkiel, jest jed-nym z dwóch aniołów (drugim jest Jofiel) towa-rzyszących Michałowi, kiedy ten w czasie bitwy pełni funkcję "chorążego" pierwszej chorągwi (zob. Opowieści Zoharu, s. 156) - przyp. tłum.) W Ozar Midrashim (t. 2, s. 316) Cadkiel, zwany Kadisza (Święty), jest wymieniony wśród anio-łów strzegących bram Wschodniego Wiatru (por. Zadkiel). W kabale Cadkiel jest inteligencją (aniołem) planety Jowisz oraz aniołem stróżem Abrahama. W pierwotnej wersji poematu Long-fellowa The Gotden Legend Cadkiel występował jako władca Jowisza (w kolejnych edycjach utworu został zastąpiony przez Zobiachela). Cafcefiasz, Cafcefiel, Cafcefijasz, Calcelim, Calcelijasz - imiona anioła Metatrona.
Chazjel (Hazjel, "wizja Boga") - cherubin wzywany w prośbach o zmiłowanie Boże. Cha-zjel jest także jednym z 72 aniołów noszących boskie imię Szemhameforasz (zob. Apendyks). Jako -Bernael, jest aniołem ciemności. Repro-dukcję pieczęci Chazjela zob. w: Ambelain, La Kabbale Pratique, s. 260 (por. Falasha Anthology). W Pierwszej Księdze Kronik (23, 9) Chazjel to imię śmiertelnika, potomka Gerszonitów. Najprawdopodobniej kabaliści zapożyczyli imię Chazjel właśnie z tego źródła.
Cherub (Cherubin) - w kabale Cherub jest jednym z aniołów powietrza. Jako Kerub, jest aniołem "z ognistym mieczem w dłoni, który zo-stał mianowany strażnikiem raju ziemskiego" (zob. Mathers, The Greater Key of Solomon, s. 34): "Pierwszy anioł, który zgrzeszył, nazywany jest nie serafinem, lecz cherubinem" - powiada św. Tomasz z Akwinu w Sumie teologicznej. W Zoharze, Cherub jest wodzem chóru cherubi-nów. W Księdze Ezechiela (28, 14-15) Bóg przy-pomina królowi Tyru, że ustanowił go "jako wielkiego cheruba", i powiada: "Byłeś doskona-ły w postępowaniu swoim / od dni twego stwo-rzenia, / aż znalazła się w tobie nieprawość".
Ciemny anioł - Bóg lub anioł, który walczył z Jakubem w Penuel (por. Rdz 32, 25-32). Zródła przyjmujące, że był to anioł, utożsamiają go z Michałem, Urielem lub Metatronem. Według Zoharu (Wajiszla 170a) był nim Samael, "anioł Eza-wa" . W literaturze talmudycznej aniołem tym był Michał-Metatron. Zdaniem IQemensa Aleksan-dryjskiego, z Jakubem zmagał się Duch Święty (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 5, s. 305; por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 242). Walka Jakuba z aniołem jest tematem wielu obrazów wybitnych malarzy, m.in. Rembrandta i Dorego.
Czas - w tradycji kabalistycznej, "anioł ze zna-kiem słońca na czole, przelewający z kielicha do kielicha dwie substancje tworzące eliksir życia" widniejący na XIV karcie Tarota ( Wstrze-mięźliwość). Według Zoharu (Mikez 195b) hebrajskie słowo 'eth tłumaczone w Księdze Koheleta 9, 12 jako "czas" odnosi się do "anioła słu-żebnego odpowiedzialnego za wszystkie uczynki ludzi". W opowiadaniu Angoffa God Repents (w tomie Adventures in Heaven) Bóg roz-waża zniszczenie świata i wzywa na konsultację aniołów o imionach: Czas, Minuty i Sekundy.
Chazjel (Hazjel, "wizja Boga") - cherubin wzywany w prośbach o zmiłowanie Boże. Cha-zjel jest także jednym z 72 aniołów noszących boskie imię Szemhameforasz (zob. Apendyks). Jako -Bernael, jest aniołem ciemności. Repro-dukcję pieczęci Chazjela zob. w: Ambelain, La Kabbale Pratique, s. 260 (por. Falasha Anthology). W Pierwszej Księdze Kronik (23, 9) Chazjel to imię śmiertelnika, potomka Gerszonitów. Najprawdopodobniej kabaliści zapożyczyli imię Chazjel właśnie z tego źródła.
Cherub (Cherubin) - w kabale Cherub jest jednym z aniołów powietrza. Jako Kerub, jest aniołem "z ognistym mieczem w dłoni, który zo-stał mianowany strażnikiem raju ziemskiego" (zob. Mathers, The Greater Key of Solomon, s. 34): "Pierwszy anioł, który zgrzeszył, nazywany jest nie serafinem, lecz cherubinem" - powiada św. Tomasz z Akwinu w Sumie teologicznej. W Zoharze, Cherub jest wodzem chóru cherubi-nów. W Księdze Ezechiela (28, 14-15) Bóg przy-pomina królowi Tyru, że ustanowił go "jako wielkiego cheruba", i powiada: "Byłeś doskona-ły w postępowaniu swoim / od dni twego stwo-rzenia, / aż znalazła się w tobie nieprawość".
Ciemny anioł - Bóg lub anioł, który walczył z Jakubem w Penuel (por. Rdz 32, 25-32). Zródła przyjmujące, że był to anioł, utożsamiają go z Michałem, Urielem lub Metatronem. Według Zoharu (Wajiszla 170a) był nim Samael, "anioł Eza-wa" . W literaturze talmudycznej aniołem tym był Michał-Metatron. Zdaniem IQemensa Aleksan-dryjskiego, z Jakubem zmagał się Duch Święty (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 5, s. 305; por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 242). Walka Jakuba z aniołem jest tematem wielu obrazów wybitnych malarzy, m.in. Rembrandta i Dorego.
Czas - w tradycji kabalistycznej, "anioł ze zna-kiem słońca na czole, przelewający z kielicha do kielicha dwie substancje tworzące eliksir życia" widniejący na XIV karcie Tarota ( Wstrze-mięźliwość). Według Zoharu (Mikez 195b) hebrajskie słowo 'eth tłumaczone w Księdze Koheleta 9, 12 jako "czas" odnosi się do "anioła słu-żebnego odpowiedzialnego za wszystkie uczynki ludzi". W opowiadaniu Angoffa God Repents (w tomie Adventures in Heaven) Bóg roz-waża zniszczenie świata i wzywa na konsultację aniołów o imionach: Czas, Minuty i Sekundy.
D
Dalkiel - anioł piekła, władca Szeolu, czasem utożsamiany z -~ Rugzjelem. W Baraita de Massachet Gehinnom Dalkiel obsługuje siódmą komorę piekła, "karząc dziesięć narodów"; służy pod rozkazami Dumy, anioła śmiertelnej ciszy (zob. pisma Józefa ben Abrahama Gikatilli).
Demiurg (Demiourgos) - gnostyk Bazylides nazywa Demiurgiem wiellciego archonta. Według Walentyna był to "Bogu podobny anioł", tożsamy z Bogiem Żydów. Określając Demiurga jako "architekta wszechświata", Walentyn przyjmował, że to nie Bóg lecz Demiurg stworzył świat materialny, na prośbę Niepoznawalnego (zob. Legge, Forerunners and Rivals of Christianity, s. 107; Ireneusz, Contra haereses I, 1; Jonas, Religia gnozy; Rudolph, Gnoza). W kabale greckim Demiourgosem jest anioł Metatron (zob. Westcott, An Introduction to the Study of the Kabbalah).
Drop - w gnostyckim Kodeksie berlińskim, żeńska istota niebiańska, która zstępuje na ziemię, aby zbawić człowieka (Derdekea).
Dubiel (Dobiel, "bóg-niedźwiedź") - anioł opiekuńczy Persji i jeden z oskarżycieli Izraela. Według legendy Dubiel zastępował przez 21 dni Gabriela w niebie, gdy ten popadł w tymczasową niełaskę (zob. Talmud Joma 79a). W świetle innej legendy, głoszącej, że wszyscy spośród 70 (lub 72) aniołów narodów (oprócz Michała, patrona Izraela) zgrzeszyli, uczestniczac w waśniach między narodami, Dubiel musi być uważany za anioła upadłego lub demona. [według hebrajskiej Księgi Henocha 26, 12, Dubiel wraz z Samaelem są przedstawicielami Szatana w sądzie niebiańskim (zob. Rubinkiewicz, Wprowadzenie do apokryfów StaYego Testamentu, :. 38) - przyp. tłum.]
Duma lub Douma (aram.: cisza) - anioł milczenia i śmiertelnej ciszy. Duma jest także aniołem opiekuńczym Egiptu, księciem piekła oraz aniołem rozgrzeszenia. Według Zoharu ma on pod sobą "dziesiątki tysięcy aniołów zniszcze-nia", a także jest "wodzem demonów gehenny (tj. piekła]; towarzyszy mu orszak dwunastu tysięcy miriadów złych duchów, a wszystkie zajmują się karaniem grzeszników" (zob. Muller, History of Jewish Mysticism). W babilońskiej legendzie o zstąpieniu Istar do Hadesu Duma występuje jako strażnik czternastej bramy (zob. Forlong, Encyclopedia of Religions). Duma jest też popularnym bohaterem żydowskiego folkloru. LB. Singer w Short Friday mówi o Dumie jako "tysiącookim aniele śmierci, uzbrojonym w ognisty bicz i miecz z płomieni".
Dżibril (Dżabriel, Dżabril, Dżibra'il, Dżabrijel, Abruel) - w tradycji koranicznej, imię Ga-briela, zwanego w Koranie "wiernym duchem" . W arabskich formułach egzorcyzmów nosi on imię Dżibra'il i pełni funkcję anioła stróża (zob. Hughes, [hasło] "Angels" w: A Dictionary of IsIam). W mitologii perskiej Dżibril to Bahram, "najpotężniejszy z aniołów", a także "Serosz, zwiastun" (zob. The Dabistan, s. 127, 379).
E
El (Im. Elohim) - określenie Boga lub anioła. W kananejskiej tradycji epicznej El jest aniołem, który z kobietą śmiertelną spłodził Szahara i Szalima.
Eliasz (gr. Elias - "moim Bogiem jest Jehowa") - według Starego Testamentu tylko dwóch żydowskich patriarchów dostało się do nieba jeszcze za życia: Henocha "zabrał" Bóg (zob. Rdz 5, 23); Eliasz został zabrany "wozem ognistym" (zob. 2Kr12, 11). Henoch został przemieniony w anioła Metatrona, a Eliasz w anioła Sandalfona (choć istnieje także legenda głosząca, że Eliasz od samego początku był aniołem, "jednym z najwyższych rangą i najpotężniej szych wśród ognistych aniołów"). Inna legenda opowiada o tym, jak Eliasz pokonał w walce anioła śmierci i byłby go unicestwił, gdyby nie interwencja Boga (który najwyraźniej miał w stosunku do anioła śmierci dalsze plany). W Talmudzie znajdujemy podobną opowieść o spotkaniu Mojżesza z kilkoma aniołami śmierci. W Księdze Malachiasza 3, 23 znajduje się przepowiednia o Eliaszu jako zwiastunie Mesjasza. W Ewangelii według św. Łukasza 9, 30 Eliasz ukazuje się wraz z Mojżeszem na Górze Przemienienia, rozmawiając o odejściu Jezusa, "którego miał dokonać w Jerozolimie". Według Pirke rabi Eliezer Eliasz pełni w niebie funkcję przewodnika dusz ludzkich, a do jego obowiązków należy "czuwanie na rozstajnych drogach raju i kierowanie dusz pobożnych do miejsc im wyznaczonych". Chasydzki rabi Elimelech z Leżajska (1717-1786) określał Eliasza po jego przemienieniu jako --ł anioła przymierza. W domach żydowskich, podczas święta Pesech (Paschy), napełnia się winem puchar Eliasza, a w czasie sederu zostawia się wolne krzesło dla Eliasza, "oczekiwanego gościa" (zob. Ginzberg, The Legends o f the jews; Unterman, Encyklopedia tradycji i legend ?ydowskich, s. 83-84). W British Museum znajduje się manuskrypt (6637) przedstawiający Eliasza jedzącego, wraz z Henochem, owoce z rajskiego Drzewa Życia. Reprodukcję tego rysunku zob. w: Budge, Amulets and Talismans; s. 227. Blake w Zaślubinach nieba i piekła opisuje Eliasza jako anioła, który przemienił się w diabła: "Zobaczyłem jak Anioł, wyciągnąwszy ramiona i płomień ognia obejmując, strawiony został i objawił się jako Eliasz". Blake dodaje także: "Anioł ten, który się stał teraz Diabłem, wielkim jest przyjacielem moim" (zob. Manifesty romantyzmu, s. 38).
Elohim - hebrajskie Elohim oznacza Jehowę (JHWH). Określenie to składa się z dwóch wyrazów: "eloh" (lp. r.m.) oraz "im" (lm. r.ż.), co sugeruje, że pierwotnie Bóg był pojmowany jako istota dwupłciowa. W Pierwszej Księdze Samuela 28, 13, gdzie kobieta (nie wróżka) z Endor widzi "istotę pozaziemską [w tekście hebrajskim - elohim] wyłaniającą się z ziemi", określenie to oznacza raczej dusze zmarłych niż Boga czy bogów. W Zoharze rabi Izaak, komentując ten fragment Pięcioksięgu, powiada: "Dochodzimy do wniosku, że Elohim oznacza tutaj anioła, ponieważ czasami aniołowie bywają nazywani imieniem Najwyższego". Według Mirandoli elohim są dziewiątym chórem hierarchii niebiańskiej (w systemie Pseudo-Dionizego miejsce to zajmuje chór aniołów). W Księdze Jecirah, eIohim są wymienione jako siódma z dziesięciu sefirot i odpowiadają sefirze Necach ("zwycięstwo"). Zob. też obraz Blake'a, Elohim stwarzający Adama.
Emmanuel ("Bóg z nami") - ańioł, który zjawił się w ognistym rydwanie obok Sidrasza, Misaka i Abednego. Podczas obrzędów magicznych Emmanuel jest przyzywany "pod trzecią pieczęcią". W poemacie de Vigny'ego Le Deluge Emmanuel to zarówno imię anioła, jak i jego syna spłodzonego z kobietą śmiertelną. W kabale, Emmanuel to sefira Malchut ("królestwo") w świecie berija (zob. Ambelain, La Kabbale Pratique).
F
Eliasz (gr. Elias - "moim Bogiem jest Jehowa") - według Starego Testamentu tylko dwóch żydowskich patriarchów dostało się do nieba jeszcze za życia: Henocha "zabrał" Bóg (zob. Rdz 5, 23); Eliasz został zabrany "wozem ognistym" (zob. 2Kr12, 11). Henoch został przemieniony w anioła Metatrona, a Eliasz w anioła Sandalfona (choć istnieje także legenda głosząca, że Eliasz od samego początku był aniołem, "jednym z najwyższych rangą i najpotężniej szych wśród ognistych aniołów"). Inna legenda opowiada o tym, jak Eliasz pokonał w walce anioła śmierci i byłby go unicestwił, gdyby nie interwencja Boga (który najwyraźniej miał w stosunku do anioła śmierci dalsze plany). W Talmudzie znajdujemy podobną opowieść o spotkaniu Mojżesza z kilkoma aniołami śmierci. W Księdze Malachiasza 3, 23 znajduje się przepowiednia o Eliaszu jako zwiastunie Mesjasza. W Ewangelii według św. Łukasza 9, 30 Eliasz ukazuje się wraz z Mojżeszem na Górze Przemienienia, rozmawiając o odejściu Jezusa, "którego miał dokonać w Jerozolimie". Według Pirke rabi Eliezer Eliasz pełni w niebie funkcję przewodnika dusz ludzkich, a do jego obowiązków należy "czuwanie na rozstajnych drogach raju i kierowanie dusz pobożnych do miejsc im wyznaczonych". Chasydzki rabi Elimelech z Leżajska (1717-1786) określał Eliasza po jego przemienieniu jako --ł anioła przymierza. W domach żydowskich, podczas święta Pesech (Paschy), napełnia się winem puchar Eliasza, a w czasie sederu zostawia się wolne krzesło dla Eliasza, "oczekiwanego gościa" (zob. Ginzberg, The Legends o f the jews; Unterman, Encyklopedia tradycji i legend ?ydowskich, s. 83-84). W British Museum znajduje się manuskrypt (6637) przedstawiający Eliasza jedzącego, wraz z Henochem, owoce z rajskiego Drzewa Życia. Reprodukcję tego rysunku zob. w: Budge, Amulets and Talismans; s. 227. Blake w Zaślubinach nieba i piekła opisuje Eliasza jako anioła, który przemienił się w diabła: "Zobaczyłem jak Anioł, wyciągnąwszy ramiona i płomień ognia obejmując, strawiony został i objawił się jako Eliasz". Blake dodaje także: "Anioł ten, który się stał teraz Diabłem, wielkim jest przyjacielem moim" (zob. Manifesty romantyzmu, s. 38).
Elohim - hebrajskie Elohim oznacza Jehowę (JHWH). Określenie to składa się z dwóch wyrazów: "eloh" (lp. r.m.) oraz "im" (lm. r.ż.), co sugeruje, że pierwotnie Bóg był pojmowany jako istota dwupłciowa. W Pierwszej Księdze Samuela 28, 13, gdzie kobieta (nie wróżka) z Endor widzi "istotę pozaziemską [w tekście hebrajskim - elohim] wyłaniającą się z ziemi", określenie to oznacza raczej dusze zmarłych niż Boga czy bogów. W Zoharze rabi Izaak, komentując ten fragment Pięcioksięgu, powiada: "Dochodzimy do wniosku, że Elohim oznacza tutaj anioła, ponieważ czasami aniołowie bywają nazywani imieniem Najwyższego". Według Mirandoli elohim są dziewiątym chórem hierarchii niebiańskiej (w systemie Pseudo-Dionizego miejsce to zajmuje chór aniołów). W Księdze Jecirah, eIohim są wymienione jako siódma z dziesięciu sefirot i odpowiadają sefirze Necach ("zwycięstwo"). Zob. też obraz Blake'a, Elohim stwarzający Adama.
Emmanuel ("Bóg z nami") - ańioł, który zjawił się w ognistym rydwanie obok Sidrasza, Misaka i Abednego. Podczas obrzędów magicznych Emmanuel jest przyzywany "pod trzecią pieczęcią". W poemacie de Vigny'ego Le Deluge Emmanuel to zarówno imię anioła, jak i jego syna spłodzonego z kobietą śmiertelną. W kabale, Emmanuel to sefira Malchut ("królestwo") w świecie berija (zob. Ambelain, La Kabbale Pratique).
F
Fanuel (Uriel, Raguel, Ramiel, Panuel - "oblicze Boże" ) - archanioł pokuty i jeden z czterech aniołów obecności (trzej pozostali to, według większości źródeł, Michał, Gabriel i Rafał). W etiopskiej Księdze Henocha Fanuel "odpiera atak diabłów" i "zabrania im pojawiać się przed obliczem Pana duchów i oskarżać mieszkańców ziemi". Fanuel bywa utożsamiany z Pasterzem z apokryfu Pasterz Hermana. W etiopskiej Księdze Henocha Fanuel jest utożsamiany z Urielem. Według Charlesa "w późniejszych tradycjach żydowskich Uriel zastępuje Fanuela" (jako jeden z czterech aniołów obecności Bożej). W Czwartej Księdze Ezdrasza Fanuel jest utożsamiany z Ramielem (Jeremielem) oraz Hieremihelem (Eremielem; tak również w Apokalipsie Sofoniasza). W Księgach Sybilli Fanuel jest "jednym z pięciu aniołów, którzy znają wszystko zło, jakiego dopuścili się ludzie". Jako Faniel, anioł ten bywał przywoływany w żydowskich zaklęciach magicznych przeciwko złym duchom (zob. Thompson, Semitic Magic, s. 161; Apokalipsa Barucha). Etiopczycy obchodzą święto "archanioła Fanuela" w trzecim dniu miesiąca takssas (zob. Falasha Anthology).
Feniks - w tradycjach o Henochu feniksy i chalkedry są chórem aniołów dorównującym rangą serafinom i cherubinom. Wspólnie "ciągną rydwan słońca, które przynosi ze sobą skwar i rosę. I wedle Bożego rozkazania zawracają, opuszczają się ku ziemi i wznoszą po nieboskłonie, siejąc światłość promieni". Feniksy, podobnie jak chalkedry, zamieszkują czwarte niebo i mają po dwanaście par skrzydeł. Henoch spotkał feniksy także w szóstym niebie, gdzie wraz z cherubinami "śpiewają jednym głosem, i nie milkną ich pienia, a Pan raduje się wejrzawszy na swe podnóże" (zob. bogomilski Apokryf o sprawiedliwym Henochu, w: Siedem niebios i ziemia, s. 31-33). "Wszystko to - stwierdza Charles (Enoch In - "każe uważać feniksy za anioły". W Apokalipsie Barucha Feniks jest ptakiem (aniołem?), który, "rozpościerając skrzydła, bierze w siebie ogniste promienie, bo gdyby ich nie zacienił, słonecznego ognia nie ścierpiałby ród ludzki ani żadne stworzenie" (zob. południowosłowiańskie Objawienie Barucha, w: Siedem niebios i ziemia, s. 40). Ten sam ptak budzi koguty na całej ziemi. W przedtalmudycznej tradycji żydowskiej feniksy to gatunek ptaków, które jedyne wśród stworzeń, nie muszą umierać, aby dostać się do raju (zob. Kohler, Pre-Talmudic Haggadah. "Jewish Quarterly Review" 1893, s. 399-419). [Według innej żydowskiej legendy Ewa dała do spróbowania owoc z Drzewa Poznania Dobra i Zła nie tylko Adamowi, ale także "wszystkim zwierzętom i ptakom oprócz jednego. W rezultacie ptak ów, feniks, nigdy nie umiera" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 75) przyp. tłum.] W mitologii indiańskiej odpowiednikiem Feniksa jest ptak Gadura.
G
Feniks - w tradycjach o Henochu feniksy i chalkedry są chórem aniołów dorównującym rangą serafinom i cherubinom. Wspólnie "ciągną rydwan słońca, które przynosi ze sobą skwar i rosę. I wedle Bożego rozkazania zawracają, opuszczają się ku ziemi i wznoszą po nieboskłonie, siejąc światłość promieni". Feniksy, podobnie jak chalkedry, zamieszkują czwarte niebo i mają po dwanaście par skrzydeł. Henoch spotkał feniksy także w szóstym niebie, gdzie wraz z cherubinami "śpiewają jednym głosem, i nie milkną ich pienia, a Pan raduje się wejrzawszy na swe podnóże" (zob. bogomilski Apokryf o sprawiedliwym Henochu, w: Siedem niebios i ziemia, s. 31-33). "Wszystko to - stwierdza Charles (Enoch In - "każe uważać feniksy za anioły". W Apokalipsie Barucha Feniks jest ptakiem (aniołem?), który, "rozpościerając skrzydła, bierze w siebie ogniste promienie, bo gdyby ich nie zacienił, słonecznego ognia nie ścierpiałby ród ludzki ani żadne stworzenie" (zob. południowosłowiańskie Objawienie Barucha, w: Siedem niebios i ziemia, s. 40). Ten sam ptak budzi koguty na całej ziemi. W przedtalmudycznej tradycji żydowskiej feniksy to gatunek ptaków, które jedyne wśród stworzeń, nie muszą umierać, aby dostać się do raju (zob. Kohler, Pre-Talmudic Haggadah. "Jewish Quarterly Review" 1893, s. 399-419). [Według innej żydowskiej legendy Ewa dała do spróbowania owoc z Drzewa Poznania Dobra i Zła nie tylko Adamowi, ale także "wszystkim zwierzętom i ptakom oprócz jednego. W rezultacie ptak ów, feniks, nigdy nie umiera" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 75) przyp. tłum.] W mitologii indiańskiej odpowiednikiem Feniksa jest ptak Gadura.
G
Gabriel ("Bóg jest moją siłą") - w tradycji -udeochrześcijańskiej i mahometańskiej, jeden dwóch najwyższych rangą aniołów. Jest aniołem zwiastowania, zmartwychwstania, miłosierdzia, zemsty, śmierci i objawienia. Obok Michała i Rafała (Rafaela), jest jednym z trzech znanych z imienia aniołów Starego Testamentu lub dwóch, jeśli, jak to czynią protestanci, uznać księgę Tobiasza za księgę apokryficzną; por. Davidson, The Named Angels in Scripture, gdzie mowa o siedmiu znanych z imienia aniołach ~i:ma Świętego). Gabriel sprawuje władzę nad rafiem i chociaż, według legendy, jest księciem pierwszego nieba, równocześnie zasiada po le wicy Boga (którego siedzibą jest, jak się po wszechnie uważa, siódme lub dziesiąte niebo). Mahomet twierdził, że to właśnie Gabriel (Dżi bril), ańioł wyposażony w "140 par skrzydeł", podyktował mu, sura po surze, cały Koran. W tradycji islamu Gabriel jest duchem prawdy. Według legendy żydowskiej Gabriel był anio łem, który z rozkazu Boga zniszczył grzeszne miasta (między innymi Sodomę i Gomorę). We dług Talmudu Sanhedryn 95b, to właśnie Gabri el rozgromił wojska Sennacheryba "za pomocą naostrzonej kosy, przygotowanej w dniu Stwo rzenia". [W Midraszu Exodus Raba wyczyn ten przypisuje się Michałowi; zob. Cohen, Talmud, s. 76 - przyp. tłum.) W Talmudzie także Ga briel jest aniołem, który powstrzymał Waszti przed zjawieniem się nago na uczcie wypra wionej przez króla Ahaszwerosza, dzięki czemu zamiast niej królową została Estera. W Księdze Daniela 8, Daniel pada na twarz przed Gabrie lem, który tłumaczy mu znaczenia wizji barana i kozła. Wydarzenie to zostało przedstawione na jednym z drzeworytów słynnej Biblii Koloń skiej. Kabaliści utożsamiają Gabriela z "mężem w białych szatach"; w Księdze Daniela 10, 13, pomocnikiem owego męża w białych szatach jest anioł Michał. W literaturze rabinackiej Ga briel jest księciem sprawiedliwości (zob. pisma Mojżesza Kordowero). Orygenes (O zasadach, s. 124) nazywa Gabriela aniołem wojny. Święty Hieronim utożsamiał Gabriela z --~ Hamonem. Według Miltona (Raj utracony IV, 703), Gabriel jest "wodzem straży anielsltiej" . Jak głosi ży dowska legenda, to właśnie Gabriel w cudowny sposób uratował z płomieni trzech świątobli wych mężów: Chananiasza, Miszaela i Azaria sza (inne źródła ów cud przypisują Michałowi). Gabriel bywa również identyfikowany jako anioł, który walczył z Jakubem w Penuel, cho ciaż inne źródła podają, że przeciwnikiem Ja kuba był Michał, Uriel, Metatron, Samael lub Chamuel. Rembrandt uwiecznił to wydarzenie na jednym ze swoich obrazów. Legenda arab ska, mająca swoje źródło w Koranie XX, 88, gło si, że kiedy do pyska złotego cielca włożono pył ze śladów kopyt konia Gabriela, cielec na tychmiast ożył. Według Encyclopaedia of Islam, t. 1, s. 502, Mahomet uważał Gabriela za Ducha Świętego; pomyłka to zrozumiała i wytłuma czalna w świetle sprzecznych relacji w Ewange lii według św. Mateusza (1,18-20) i w Ewangelii według św. Łukasza (1, 26-30). W pierwszym przypadku, Maryja "znalazła się brzemienną za sprawą Ducha Świętego"; w drugim, to Gabriel "wszedł do Niej" i oznajmił, że Maryja "zna lazła łaskę u Boga" oraz że "pocznie i porodzi Syna". [W Ewangelii według św. Łukasza 1, 11-20, Gabriel jest także aniołem, który zwia stował Zachariaszowi narodzenie Jana Chrzci ciela - przyp. tłum.] Bamberger w Fallen Angels (s. 109) przytacza babilońską legen dę, głoszącą, że pewnego razu Gabriel popadł w niełaskę, "nie wypełniając starannie Bożego rozkazu, za co został skazany na czasowe opu szczenie Niebiańskiego Dworu". W tym czasie Gabriela zastępował anioł stróż Persji, Dubiel. Imię Gabriel jest pochodzenia chaldejskiego i nie było znane Żydom w okresie poprzedza jącym niewolę babilońską. Na oryginalnej liście 119 aniołów Parsów brak imienia Gabriel. Ga briel był anielskim doradcą Józefa. W midraszu ile Ezkera Gabriel pojawia się w opowieści ~ dziesięciu męczennikach. Jeden z dziesięciu żydowskich mędrców, Izmael, wstąpił do nieba, aby zapytać Gabriela, czym sobie zasłużyli na ~rriierć. Gabriel odpowiedział, że to pokuta za _Trzech dziesięciu synów Jakuba, którzy sprze dali Józefa do niewoli (por. Ze skarbnicy midra szy, s. 252-261). [W Apokryfie o sprawiedliwym Henochu (zob. Siedem niebios i ziemia, s. 34-35) Gabriel jest aniołem, który poniósł patriarchę "jako wicher liść niesie i zawiódł przed Boże oblicze". Według tradycji żydowskiej, w erze mesjańskiej Gabriel stoczy wielką bitwę z Le wiatanem (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 47-48) - przyp. tłum.] Zgodnie z sądowymi zeznaniami Joanny d'Arc, to Gabriel natchnął ją, aby wyruszyła z odsieczą królowi Francji. W bliższych nam czasach Gabriel miał się uka zać J.J. Rappowi, założycielowi sekty harmoni stów, oraz pozostawić odcisk swojej stopy na wapiennej płycie przechowywanej w rezydencji Maclure-Owena w New Harmony w stanie In diana. W poemacie Longfellowa The Golden Le gend Gabriel jest aniołem Księżyca i obdarza ludzi nadzieją. Jakkolwiek istnieje wiele obra zów przedstawiających anioła Gabriela zwia stującego Maryi dobrą nowinę, poetyckie opisy tego wydarzenia należą do rzadkości. Jednym z nielicznych jest wiersz XVII-wiecznego angiel skiego poety Richarda Crashawa, zatytułowany Steps to the Temple.
Gadiel - "przenajświętszy anioł" przywoły wany podczas obrzędów magicznych (zob. Mathers, The Greater Key of Solomon). Gadiel przebywa w piątym niebie (zob. Szósta i siódma księga Mojżeszowa). W Ozar Midrashim, t. 2, s. 316, Gadiel jest jednym z licznych aniołów strzegących bram Południowego Wiatru. Fakt, że imię Gadiela znaleziono na hebrajskich amu letach, sugeruje, że anioła tego wzywano do obrony przed złymi duchami (zob. Schrire, He brew Amulets).
Gadriel (aram.: "Bóg jest moją pomocą") w tradycjach o Henochu, jeden z upadłych aniołów. Według legendy to właśnie Gadriel zwiódł Ewę w raju, co pozwala widzieć w nim nie tyle Szatana, ile węża z ogrodu Edenu. Po dobnie jak Azazel, Gadriel nauczył ludzi ob chodzić się z bronią (zob. etiopska Księga He nocha 69, 6). W apokryficznej Czwartej Księdze Machabejskiej Ewa powiada, że "żaden oszukań czy wąż" nie skala jej "czystości panieńskiej". W księdze tej Gadriel nie jest nazwany z imie nia. Według innych źródeł, Gadriel jest aniołem władającym piątym niebem, odpowiedzialnym za wojny między narodami. Kiedy do piątego nieba docierają modlitwy z ziemi, Gadriel za twierdza je i towarzyszy im do szóstego nieba (zob. Zohar Exodus 202a).
Gamerin - w magii obrzędowej, anioł wyko nujący "zlecenia specjalne" (zob. Grimorium Verum; Waite, ?'he Book of Ceremonial Magic, s.160). Przed rozpoczęciem obrzędów magicznych imię Gamerina powinno zostać wyryte na rytualnym mieczu.
Gawriel - jedna z form imienia Gabriel; uży wana przez Etiopsko-Hebrajski Rabinacki Col lege Czarnych Żydów Harlemu. Zgodnie z po glądami tej sekty czterema najwyższymi rangą aniołami są: Gawriel, Micharel (zamiast Micha ła), Owreel (zamiast Uriela) i Rafarel (zamiast Rafała). Wszyscy czterej są przywoływani w za klęciach leczących choroby, przywracających wzrok i przemieniających wrogów w przyjaciół; ponadto aniołowie ci "chronią przed popadnię ciem w obłęd w nocy". W Ozar Midrashim Gaw riel jest jednym z licznych aniołów strzegących bram Wschodniego Wiatru. W literaturze Hejchalot (Maase Merkawa) jest aniołem strzegą cym drugiej z czterech sal (pałaców) nieba.
Gog i Magog - w Księdze zaklęć Honoriusza III, "niewysłowione imię Boga, za pomocą którego można zmusić demony do posłuszeństwa". Jednakże, jak twierdzi Butler (Ritual Magic), "nieoczekiwane wymienienie Goga i Magoga wśród świętych imion Boga należy złożyć na karb ignorancji Honoriusza". W Koranie XVIII, 95, mowa o Gogu i Magogu, którzy "sieją zgorszenie na ziemi". [W Apokalipsie św. Jana 20, 8 imiona te oznaczają "apokaliptycznego wodza potęg wrogich Izraelowi, które z dopustu Boga napadną wprawdzie na Ziemię Swiętą, ale napaść ta zakończy się ich własną klęską, a napadniętym zapewni wiekuisty pokój" (zob. komentarz A. Jankowskiego do Apokalipsy świętego Jana, s. 269). W Talmudzie wyrażenie "wojny Goga i Magoga" symbolizuje powszechną wojnę, która poprzedzi nadejście "dni Mesjasza" (zob. Cohen, Talmud, s. 353, 377) - przyp. tłum.]
H
Gadiel - "przenajświętszy anioł" przywoły wany podczas obrzędów magicznych (zob. Mathers, The Greater Key of Solomon). Gadiel przebywa w piątym niebie (zob. Szósta i siódma księga Mojżeszowa). W Ozar Midrashim, t. 2, s. 316, Gadiel jest jednym z licznych aniołów strzegących bram Południowego Wiatru. Fakt, że imię Gadiela znaleziono na hebrajskich amu letach, sugeruje, że anioła tego wzywano do obrony przed złymi duchami (zob. Schrire, He brew Amulets).
Gadriel (aram.: "Bóg jest moją pomocą") w tradycjach o Henochu, jeden z upadłych aniołów. Według legendy to właśnie Gadriel zwiódł Ewę w raju, co pozwala widzieć w nim nie tyle Szatana, ile węża z ogrodu Edenu. Po dobnie jak Azazel, Gadriel nauczył ludzi ob chodzić się z bronią (zob. etiopska Księga He nocha 69, 6). W apokryficznej Czwartej Księdze Machabejskiej Ewa powiada, że "żaden oszukań czy wąż" nie skala jej "czystości panieńskiej". W księdze tej Gadriel nie jest nazwany z imie nia. Według innych źródeł, Gadriel jest aniołem władającym piątym niebem, odpowiedzialnym za wojny między narodami. Kiedy do piątego nieba docierają modlitwy z ziemi, Gadriel za twierdza je i towarzyszy im do szóstego nieba (zob. Zohar Exodus 202a).
Gamerin - w magii obrzędowej, anioł wyko nujący "zlecenia specjalne" (zob. Grimorium Verum; Waite, ?'he Book of Ceremonial Magic, s.160). Przed rozpoczęciem obrzędów magicznych imię Gamerina powinno zostać wyryte na rytualnym mieczu.
Gawriel - jedna z form imienia Gabriel; uży wana przez Etiopsko-Hebrajski Rabinacki Col lege Czarnych Żydów Harlemu. Zgodnie z po glądami tej sekty czterema najwyższymi rangą aniołami są: Gawriel, Micharel (zamiast Micha ła), Owreel (zamiast Uriela) i Rafarel (zamiast Rafała). Wszyscy czterej są przywoływani w za klęciach leczących choroby, przywracających wzrok i przemieniających wrogów w przyjaciół; ponadto aniołowie ci "chronią przed popadnię ciem w obłęd w nocy". W Ozar Midrashim Gaw riel jest jednym z licznych aniołów strzegących bram Wschodniego Wiatru. W literaturze Hejchalot (Maase Merkawa) jest aniołem strzegą cym drugiej z czterech sal (pałaców) nieba.
Gog i Magog - w Księdze zaklęć Honoriusza III, "niewysłowione imię Boga, za pomocą którego można zmusić demony do posłuszeństwa". Jednakże, jak twierdzi Butler (Ritual Magic), "nieoczekiwane wymienienie Goga i Magoga wśród świętych imion Boga należy złożyć na karb ignorancji Honoriusza". W Koranie XVIII, 95, mowa o Gogu i Magogu, którzy "sieją zgorszenie na ziemi". [W Apokalipsie św. Jana 20, 8 imiona te oznaczają "apokaliptycznego wodza potęg wrogich Izraelowi, które z dopustu Boga napadną wprawdzie na Ziemię Swiętą, ale napaść ta zakończy się ich własną klęską, a napadniętym zapewni wiekuisty pokój" (zob. komentarz A. Jankowskiego do Apokalipsy świętego Jana, s. 269). W Talmudzie wyrażenie "wojny Goga i Magoga" symbolizuje powszechną wojnę, która poprzedzi nadejście "dni Mesjasza" (zob. Cohen, Talmud, s. 353, 377) - przyp. tłum.]
H
Hadarniel (Chadarniel, Hadraniel, Hadariel, Hadriel - "majestat Bo?y") - wed?ug nie których ?róde?, anio? od?wierny strzeg?cy dru giej bramy nieba. Jest wyższy niż -~ Kemuel o "tysiąc sześćdziesiąt razy po dziesięć farsan gów", ale niższy od Sandalfona "0 500 lat dro gi". Ujrzawszy w niebie Hadarniela, Mojżesz "zaniemówił z lęku"; kiedy jednak Prawodawca wymówił Święte Imię, "zadrżał Hadarniel" (zob. Opowieści Zoharu, s. 150-151). Legenda gło si, że Adam przebywał w niebie dwa tysiące lat przed Mojżeszem, i wówczas rozmawiał z Ha darnielem o Księdze Razjela, którą otrzymał od Boga, świętej księdze, która objawiła Adamowi "Tajemnice Najwyższe, jakich nie znali nawet aniołowie Pana" (zob. Opowieści Zoharu, s. 58 59). Bezcenna księga przeszła następnie w ręce Noego, po nim Abrahama, i wreszcie Salomona. Według Zoharu, kiedy Hadarniel oznajmiał wolę Bożą, "jego głos rozchodził się po dwustu tysią cach firmamentów" (zob. Opowieści Zoharu, s. 150-151), a "z każdym jego słowem, z ust jego wydobywało się dwanaście tysięcy błyskawic" (zob. Życie Adama i Ewy). W gnostycyzmie Ha darniel, jakkolwiek potężny, jest tylko "jednym z siedmiu podwładnych Jehuela, księcia ognia" (zob. King, The Gnostics and Their Remains, s. 15). Jako Hadriel, anioł ten jest wymieniany wśród strażników bram Wschodniego Wiatru. W Sefer ha-Reszek Hadarniel to jedno z 72 (według in nych źródeł, z ponad 100) imion anioła Metatro na. Odeberg (3 Enoch) twierdzi, że Hadarniela wolno utożsamiać z Metatronem.
Hafaza - w tradycji islamu, określenie anio łów. Hafaza tworzą odrębną klasę aniołów. Jest ich czterech i chronią oni ludzi "przed dżinna mi, innymi ludźmi i Szatanem"; do ich obo wiązków należy także zapisywanie ludzkich uczynków (zob. Hastings, Encyclopaedia of Reli gion and Ethics, t. 4, s. 617).
Hajot Hakados - według Spence'a (An Ency clopaedia of Occultism, s. 199), klasa aniołów na leżąca do chóru zwanego "Jehowa". Hajot Ha kados to także nazwa jednej z siedzib aniołów.
Ha-Kadosz Beracha - w The Greater Key of Solomon Mathersa, imię "Świętego i Błogosła wionego", przywoływane w zaklęciach Salomo nowych.
Harut (Harot, Haurwat) - w legendach arab skich, występuje zazwyczaj w towarzystwie. Maruta. Harut (wraz z Marutem) został zesła ny z nieba na ziemię, aby nauczył ludzi sztuki rządzenia (zob. Koran II, 102). W mitologii per skiej Harut i Marut byli wysokiej rangi anio łami (-~ Amesza Spentami), znającymi sekret ne imię Boga; na swoje nieszczęście, imię to wyjawili kobiecie o imieniu Zobra lub Zuhra, w której obaj się zakochali. W przypisie do XIV ody Hafiza (w wydaniu Richarda Le Galien ne'a) czytamy, że wykorzystując moc Wyja wionego Imienia, Zuhra przeniosła się na pla netę Wenus, "z którą w mitologii mahometań skiej jest odtąd utożsamiana"; upadli aniołowie (Marut i Harut) "zostali za karę uwięzieni, i od tej pory wiszą głową w dół w lochu niedaleko Babilonu, gdzie, jak głosi legenda, uczą magii i czarnoksięstwa". Hastings (Encyclopaedia of Religion and Ethics, t. 4, s. 615) powiada, że Ha rut i Marut to "upadli aniołowie, spełniający szatańskie funkcje".
Henoch-Metatron - patriarcha Henoch, za brany przez Boga do nieba (por. Rdz 5, 24), stał się Metatronem, jednym z najwyższych dostoj ników niebiańskich, "królem wszystkich anio łów" (por. asyryjską legendę w Epic of Izdubar). Według tradycji, na ziemi, jeszcze jako śmier telnik, Henoch napisał 366 ksiąg. Inna legenda głosi, że Henoch-Metatron jest bliźniaczym bra tem -~ Sandalfona oraz że w chwili przemie nienia otrzymał 365 tysięcy oczu i 36 par skrzydeł (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 1). Pierwowzorem efektownego opisu wzięcia do nieba Eliasza (zob. 2 Krl 2) była zapewne relacja o analogicznej wyprawie Henocha, który także, jak czytamy w The Legends of the Jews Ginzberga, podróżował "ognistym rydwanem ciągnionym przez ogniste rumaki". Nieco dalej w tym sa mym dziele czytamy, że wiekowego patriarchę do nieba zawiózł nie ognisty koń czy zaprzęg. koni, lecz anioł (Anpiel); być może jednak cho dzi tu o dwie różne podróże. W mitologu arab skiej Henoch nosi imię Idris (zob. Koran, XIX, 56). W Pirke Rubi Eliezer Henochowi przypisuje się wynalezienie astronomii i arytmetyki. Jed na z legend kojarzy Henocha-Metatrona z Be hemotem (zob. Forlong, Encyclopediu of Reli gions).
Hermes - agatodemon, "dobroczyńca, anioł stojący po stronie tyche {boskiego losu)" (zob. Harrison, Epilegomena to the Study of Greek Re ~igion, s. 294, przypis). Hermes jest ~ psycho pomposem (przewodnikiem dusz), bogiem podziemi i demonem reinkarnacji. Jest także bo giem stad i trzód. Zdolności wróżbiarskie i złotą laskę otrzymał od Apolla, a uskrzydlone san dały od Perseusza. U Homera, Hermes prowa dzi do Hadesu dusze zabitych zalotników. [Od czasów Odysei jest on także angelos, posłańcem bogów (zob. Kerenyi, Hermes przewodnik dusz, s. 15) - przyp. tłum.) W okresie hellenistycz nym został nazwany Hermesem Trismegisto sem, czyli "po trzykroć wielkim, albowiem uważany był za króla, prawodawcę i kapłana" (zob. Schure, Wielcy wtajemniczeni, s. 119-120). Według Barretta (The Magus, s. 150) na górze Synaj Bóg objawił kabałę właśnie Hermesowi, którego utożsamia się tu z "wielkim Prawodaw cą" - Mojżeszem. Pogląd ten zakwestionował N. Wieder w artykule Idea of a Second Co ming of Moses ("Jewish Quaterly Rewiev", kwie cień 1956), twierdząc, że "nigdzie w literaturze rabinackiej nie spotyka się tego imienia [tj. Her mesa). I nic w tym dziwnego: skojarzenie Mojżesza z imieniem pogańskiego bóstwa z pew nością wywołałoby zdecydowany sprzeciw ra binów". Ostatni poemat Longfellowa nosił tytuł Ilermes Trismegistus.
Herold niebiański - Razjel lub Akrazjel (Achraziel); także Michał. . Według legendy, anioł ten obwieścił zmartwychwstanie Jezusa. Przedstawiany jest zazwyczaj z rozpostartymi skrzydłami i dłonią wzniesioną w geście błogosławieństwa; jako taki jest symbolem Bożego Narodzenia.
Herold piekielny - anioł Zofiel (zob. Klop stock, Mesjada).
Hija - jeden z dwóch synów upadłego anioła Szemhazaja (~ Hiwa). Według legendy Hija i jego brat Hiwa zjadali dziennie "tysiąc wiel błądów, tysiąc koni i tysiąc wołów (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 104). [W innej wersji tej legendy dwaj synowie Szemhazaja noszą imio na Hija i Hamija (zob. Ze skarbnicy midraszy, s. 16) - przyp. tłum.]
I
Hafaza - w tradycji islamu, określenie anio łów. Hafaza tworzą odrębną klasę aniołów. Jest ich czterech i chronią oni ludzi "przed dżinna mi, innymi ludźmi i Szatanem"; do ich obo wiązków należy także zapisywanie ludzkich uczynków (zob. Hastings, Encyclopaedia of Reli gion and Ethics, t. 4, s. 617).
Hajot Hakados - według Spence'a (An Ency clopaedia of Occultism, s. 199), klasa aniołów na leżąca do chóru zwanego "Jehowa". Hajot Ha kados to także nazwa jednej z siedzib aniołów.
Ha-Kadosz Beracha - w The Greater Key of Solomon Mathersa, imię "Świętego i Błogosła wionego", przywoływane w zaklęciach Salomo nowych.
Harut (Harot, Haurwat) - w legendach arab skich, występuje zazwyczaj w towarzystwie. Maruta. Harut (wraz z Marutem) został zesła ny z nieba na ziemię, aby nauczył ludzi sztuki rządzenia (zob. Koran II, 102). W mitologii per skiej Harut i Marut byli wysokiej rangi anio łami (-~ Amesza Spentami), znającymi sekret ne imię Boga; na swoje nieszczęście, imię to wyjawili kobiecie o imieniu Zobra lub Zuhra, w której obaj się zakochali. W przypisie do XIV ody Hafiza (w wydaniu Richarda Le Galien ne'a) czytamy, że wykorzystując moc Wyja wionego Imienia, Zuhra przeniosła się na pla netę Wenus, "z którą w mitologii mahometań skiej jest odtąd utożsamiana"; upadli aniołowie (Marut i Harut) "zostali za karę uwięzieni, i od tej pory wiszą głową w dół w lochu niedaleko Babilonu, gdzie, jak głosi legenda, uczą magii i czarnoksięstwa". Hastings (Encyclopaedia of Religion and Ethics, t. 4, s. 615) powiada, że Ha rut i Marut to "upadli aniołowie, spełniający szatańskie funkcje".
Henoch-Metatron - patriarcha Henoch, za brany przez Boga do nieba (por. Rdz 5, 24), stał się Metatronem, jednym z najwyższych dostoj ników niebiańskich, "królem wszystkich anio łów" (por. asyryjską legendę w Epic of Izdubar). Według tradycji, na ziemi, jeszcze jako śmier telnik, Henoch napisał 366 ksiąg. Inna legenda głosi, że Henoch-Metatron jest bliźniaczym bra tem -~ Sandalfona oraz że w chwili przemie nienia otrzymał 365 tysięcy oczu i 36 par skrzydeł (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 1). Pierwowzorem efektownego opisu wzięcia do nieba Eliasza (zob. 2 Krl 2) była zapewne relacja o analogicznej wyprawie Henocha, który także, jak czytamy w The Legends of the Jews Ginzberga, podróżował "ognistym rydwanem ciągnionym przez ogniste rumaki". Nieco dalej w tym sa mym dziele czytamy, że wiekowego patriarchę do nieba zawiózł nie ognisty koń czy zaprzęg. koni, lecz anioł (Anpiel); być może jednak cho dzi tu o dwie różne podróże. W mitologu arab skiej Henoch nosi imię Idris (zob. Koran, XIX, 56). W Pirke Rubi Eliezer Henochowi przypisuje się wynalezienie astronomii i arytmetyki. Jed na z legend kojarzy Henocha-Metatrona z Be hemotem (zob. Forlong, Encyclopediu of Reli gions).
Hermes - agatodemon, "dobroczyńca, anioł stojący po stronie tyche {boskiego losu)" (zob. Harrison, Epilegomena to the Study of Greek Re ~igion, s. 294, przypis). Hermes jest ~ psycho pomposem (przewodnikiem dusz), bogiem podziemi i demonem reinkarnacji. Jest także bo giem stad i trzód. Zdolności wróżbiarskie i złotą laskę otrzymał od Apolla, a uskrzydlone san dały od Perseusza. U Homera, Hermes prowa dzi do Hadesu dusze zabitych zalotników. [Od czasów Odysei jest on także angelos, posłańcem bogów (zob. Kerenyi, Hermes przewodnik dusz, s. 15) - przyp. tłum.) W okresie hellenistycz nym został nazwany Hermesem Trismegisto sem, czyli "po trzykroć wielkim, albowiem uważany był za króla, prawodawcę i kapłana" (zob. Schure, Wielcy wtajemniczeni, s. 119-120). Według Barretta (The Magus, s. 150) na górze Synaj Bóg objawił kabałę właśnie Hermesowi, którego utożsamia się tu z "wielkim Prawodaw cą" - Mojżeszem. Pogląd ten zakwestionował N. Wieder w artykule Idea of a Second Co ming of Moses ("Jewish Quaterly Rewiev", kwie cień 1956), twierdząc, że "nigdzie w literaturze rabinackiej nie spotyka się tego imienia [tj. Her mesa). I nic w tym dziwnego: skojarzenie Mojżesza z imieniem pogańskiego bóstwa z pew nością wywołałoby zdecydowany sprzeciw ra binów". Ostatni poemat Longfellowa nosił tytuł Ilermes Trismegistus.
Herold niebiański - Razjel lub Akrazjel (Achraziel); także Michał. . Według legendy, anioł ten obwieścił zmartwychwstanie Jezusa. Przedstawiany jest zazwyczaj z rozpostartymi skrzydłami i dłonią wzniesioną w geście błogosławieństwa; jako taki jest symbolem Bożego Narodzenia.
Herold piekielny - anioł Zofiel (zob. Klop stock, Mesjada).
Hija - jeden z dwóch synów upadłego anioła Szemhazaja (~ Hiwa). Według legendy Hija i jego brat Hiwa zjadali dziennie "tysiąc wiel błądów, tysiąc koni i tysiąc wołów (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 104). [W innej wersji tej legendy dwaj synowie Szemhazaja noszą imio na Hija i Hamija (zob. Ze skarbnicy midraszy, s. 16) - przyp. tłum.]
I
inteligencje - neoplatoński odpowiednik judeochrześcijańskch aniołów lub świętych se firot. Według większości źródeł jest ich dziesięć. W Enchiridionie papieża Leona III (Rzym, 1523) zwane są inteligencjami planetarnymi (zob. Jung, Fallen Angels in Jewish, Christian and Mo hammedan Literature).
Ituriel ("odkrywanie Boga") - jeden z trzech sarim (książąt) świętych sefirot, służący pod roz kazami anioła Sefurirona. Imię Ituriela pojawia się w XVI-wiecznym traktacie Izaaka ha-Kohena z Sorii, gdzie słowo to oznacza "wielką, złotą ko ronę", oraz w Pardes Rimmonim Mojżesza Kordo wero. Imię spotykane także w księgach zaklęć; widnieje ono, między innymi, na pierwszym pentagramie planety Mars (zob. Mathers, The Greater Key of Solomon). Milton (Raj utracony IV, 1004) przedstawił Ituriela jako cherubina (nie słusznie, powiada Gershom Sholem), któremu, wraz z Zefonem, Gabriel zleca misję odszukania kryjówki Szatana. Aniołowie znajdują "króla strasznego" w ogrodzie Edenu, "gdy ropuchy postać / Przybrawszy, przysiadł tuż przy uchu Ewy". Dopiero kiedy Ituriel trącił go włócznią, Kusiciel przybrał swą zwykłą postać. Wydarze nie to ilustruje jedna z rycin Hayleyowskiego wydania dzieł Miltona (London, 1794). Wbrew twierdzeniom niektórych badaczy (zob. West, The Names of Milton's Angels, "Studies in Philo logy", kwiecień 1950), Milton nie wymyślił imie nia Ituriel (podobnie jak imion Abdiel i Zofiel), lecz zapewne zaczerpnął je z jednego z wyżej wymienionych źródeł. Ituriel jest też jednym z czterech aniołów występujących w The State of Innocence Drydena. [W Buncie aniołów A. Fran ce'a Ituriel jest upadłym archaniołem, a w swo im ziemskim wcieleniu "ateistką i rewolucjoni stką" o imieniu Zita - przyp. tłum.]
Izaak (hebr.: śmiał się) - nazywany aniołem światłości, gdyż w chwili narodzin otaczał go nadprzyrodzony blask. Jego narodziny obwie ścił anioł Michał. Legenda o boskim pochodze niu Izaaka powołuje się także na fakt, że Ab raham był za stary, aby mieć potomstwo (por. Rdz 21, 5). "Tradycja żydowska - powiada Forlong w Encyclopedia of Religions - czyni z Izaaka anioła światłości, stworzonego przed stworzeniem świata, który następnie wcielił się w jednego z bezgrzesznych patriarchów, nad którymi śmierć nie miała żadnej władzy".
Izmael (Isma'il) - w mitologii arabskiej, anioł stróż przywoływany podczas egzorcyzmów (zob. Hughes, [hasło] "Angels" w: A Dictionary of Islam); także anioł pierwszego nieba, wódz "krowom podobnych" aniołów, opiekujących się wyznawcami Allaha (zob. Hastings, Encyc lopaedia o f Religion and Ethics, t. 4, s. 619).
Izmoli - w okultyzmie, anio? s?u?ebny Sama ksa, poniedzia?kowego w?adcy anio?ów powie trza (zob. de Abano, Heptameron; Barrett, The Magus, t. 2; de Claremont, The Ancient's Book of Magic).
Izrael ("ten, który walczył z Bogiem") anioł chóru chajot, aniołów otaczających Tron Chwały, utożsamianych z cherubinami lub se rafinami. W Księdze Razjela Izrael jest szóstym aniołem tronowym. W Modlitwie Józefa, gnostyc kim apokryfie z Aleksandrii, komentowanym przez Orygenesa i Euzebiusza, czytamy: "Ja, który mówiłem do ciebie, Jakub i Izrael, jestem aniołem Bożym i wielkim duchem [archikon]". I dalej: "Ja jestem Izrael, archanioł mocy Pań skiej". W innym fragmencie tekstu, Jakub-Izrael przedstawia się jako anioł Uriel. W apokryfie tym patriarcha Jakub jest archaniołem (Izrael to jego anielskie imię), który zstąpił na ziemię i wcielił się w śmiertelnego człowieka (zob. Odeberg, 3 Enoch). O niebiańskiej istocie zwa nej Izrael wspominają mistycy żydowscy z VII -XI w.; anioł ten "zwołuje zastępy aniołów, aby śpiewały chwałę Pana". Filon utożsamia Izraela z Logosem. U Ginzberga (The Legends o f the Jews, t. 5, s. 307) Izrael to "Jakub na Tronie Chwały" (zob. hebrajska Księga Henocha; Księga Razjela). W mitologii arabskiej, jako Azrael, jest on jed nym z czterech aniołów, które pojawią się na ziemi, kiedy po raz pierwszy zabrzmi trąba Są du Ostatecznego (trzej pozostali to Michał, Ga briel i Izrafel). Według Koranu trąba zabrzmi trzykrotnie (raz na czterdzieści lat lub czter dzieści dni), za trzecim razem obwieszczając zmartwychwstanie. Wówczas z rozkazu Allaha "wyschłe i zgniłe kości oraz rozproszone człon ki wszystkich ludzi, aż do ostatniego włosa, zo staną zawezwane na Sąd Ostateczny" (zob. Sa le, Preliminary Discourse, w: The Koran, s. 59).
Izrafel (Israfel, Israfil, Isrefel, Sarafiel) - w mi tologii arabskiej "płonący", anioł pieśni i zmar twychwstania, który zadmie w trąbę w dniu Są du Ostatecznego. Opisywany jest jako anioł o czterech skrzydłach; "kiedy jego stopy znajdu ją się pod siódmą ziemią, czołem sięga kolumn boskiego tronu". Ponadto "trzy razy dziennie i trzykrotnie w ciągu nocy zagląda do piekła, a widok ów napełnia go takim smutkiem, że gdyby nie interwencja Allaha, jego łzy zatopiły by ziemię". Według legendy Izrafel przez trzy lata towarzyszył Mahometowi, przygotowując go do działalności prorockiej (później Izrafela zastąpił Gabriel); zob. Shorter Encyclopaedia of Is lam. Inna legenda opowiada o tym, jak Izrafel, Gabriel, Michał i Azrael zostali rozesłani przez Allaha na cztery strony świata po siedem garści prochu ziemi, z którego miał zostać ulepiony Adam; polecenie Allaha zdołał wypełnić tylko Azrael, anioł śmierci (por. Rdz 2, 7, gdzie "Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi"; zob. też Ginz berg, The Legends o f the Jews, t. 1, s. 55, gdzie Adam miał zostać stworzony z "garstki prochu ziemi wziętej z miejsca, gdzie z czasem miał sta nąć jerozolimski ołtarz pojednania"). Izrafel jest też jednym z czterech aniołów, które mają spło nąć w kosmicznej pożodze (wspomina o tym Koran), jaka ogarnie wszechświat, gdy zabrzmi trzecia i ostatnia trąba. Istnieje jednak silnie za korzenione w tradycji przekonanie, że Allah ich wskrzesi, tak jak wskrzesił niższe rangą duchy (np. Rahaba); zob. Hastings, Encyclopaedia o f Re ligion and Ethics, t. 4, s. 615. Należy jednak zwró cić uwagę, że w Koranie Izrafel nie został wy mieniony z imienia. A zatem E.A. Poe niesłusznie powołuje się na tę księgę w przypisie do wiersza Izra fel (autor niniejszego słownika po święcił tej kwestii osobny artykuł). Izrafel jest też bohaterem satyry C.E.S. Wooda Heavenly Dis course. Litografię Hugona Steiner-Praga przed stawiającą Izrafela zob. w: The Poems of Edgar Allan Poe, s. 146 (wyd. Limited Editions Club) Biografia Poego, pióra Herveya Allena, nosi ty tuł Isra fel. Zob. wiersz Edwina Markhama Our Isra fel.
Ituriel ("odkrywanie Boga") - jeden z trzech sarim (książąt) świętych sefirot, służący pod roz kazami anioła Sefurirona. Imię Ituriela pojawia się w XVI-wiecznym traktacie Izaaka ha-Kohena z Sorii, gdzie słowo to oznacza "wielką, złotą ko ronę", oraz w Pardes Rimmonim Mojżesza Kordo wero. Imię spotykane także w księgach zaklęć; widnieje ono, między innymi, na pierwszym pentagramie planety Mars (zob. Mathers, The Greater Key of Solomon). Milton (Raj utracony IV, 1004) przedstawił Ituriela jako cherubina (nie słusznie, powiada Gershom Sholem), któremu, wraz z Zefonem, Gabriel zleca misję odszukania kryjówki Szatana. Aniołowie znajdują "króla strasznego" w ogrodzie Edenu, "gdy ropuchy postać / Przybrawszy, przysiadł tuż przy uchu Ewy". Dopiero kiedy Ituriel trącił go włócznią, Kusiciel przybrał swą zwykłą postać. Wydarze nie to ilustruje jedna z rycin Hayleyowskiego wydania dzieł Miltona (London, 1794). Wbrew twierdzeniom niektórych badaczy (zob. West, The Names of Milton's Angels, "Studies in Philo logy", kwiecień 1950), Milton nie wymyślił imie nia Ituriel (podobnie jak imion Abdiel i Zofiel), lecz zapewne zaczerpnął je z jednego z wyżej wymienionych źródeł. Ituriel jest też jednym z czterech aniołów występujących w The State of Innocence Drydena. [W Buncie aniołów A. Fran ce'a Ituriel jest upadłym archaniołem, a w swo im ziemskim wcieleniu "ateistką i rewolucjoni stką" o imieniu Zita - przyp. tłum.]
Izaak (hebr.: śmiał się) - nazywany aniołem światłości, gdyż w chwili narodzin otaczał go nadprzyrodzony blask. Jego narodziny obwie ścił anioł Michał. Legenda o boskim pochodze niu Izaaka powołuje się także na fakt, że Ab raham był za stary, aby mieć potomstwo (por. Rdz 21, 5). "Tradycja żydowska - powiada Forlong w Encyclopedia of Religions - czyni z Izaaka anioła światłości, stworzonego przed stworzeniem świata, który następnie wcielił się w jednego z bezgrzesznych patriarchów, nad którymi śmierć nie miała żadnej władzy".
Izmael (Isma'il) - w mitologii arabskiej, anioł stróż przywoływany podczas egzorcyzmów (zob. Hughes, [hasło] "Angels" w: A Dictionary of Islam); także anioł pierwszego nieba, wódz "krowom podobnych" aniołów, opiekujących się wyznawcami Allaha (zob. Hastings, Encyc lopaedia o f Religion and Ethics, t. 4, s. 619).
Izmoli - w okultyzmie, anio? s?u?ebny Sama ksa, poniedzia?kowego w?adcy anio?ów powie trza (zob. de Abano, Heptameron; Barrett, The Magus, t. 2; de Claremont, The Ancient's Book of Magic).
Izrael ("ten, który walczył z Bogiem") anioł chóru chajot, aniołów otaczających Tron Chwały, utożsamianych z cherubinami lub se rafinami. W Księdze Razjela Izrael jest szóstym aniołem tronowym. W Modlitwie Józefa, gnostyc kim apokryfie z Aleksandrii, komentowanym przez Orygenesa i Euzebiusza, czytamy: "Ja, który mówiłem do ciebie, Jakub i Izrael, jestem aniołem Bożym i wielkim duchem [archikon]". I dalej: "Ja jestem Izrael, archanioł mocy Pań skiej". W innym fragmencie tekstu, Jakub-Izrael przedstawia się jako anioł Uriel. W apokryfie tym patriarcha Jakub jest archaniołem (Izrael to jego anielskie imię), który zstąpił na ziemię i wcielił się w śmiertelnego człowieka (zob. Odeberg, 3 Enoch). O niebiańskiej istocie zwa nej Izrael wspominają mistycy żydowscy z VII -XI w.; anioł ten "zwołuje zastępy aniołów, aby śpiewały chwałę Pana". Filon utożsamia Izraela z Logosem. U Ginzberga (The Legends o f the Jews, t. 5, s. 307) Izrael to "Jakub na Tronie Chwały" (zob. hebrajska Księga Henocha; Księga Razjela). W mitologii arabskiej, jako Azrael, jest on jed nym z czterech aniołów, które pojawią się na ziemi, kiedy po raz pierwszy zabrzmi trąba Są du Ostatecznego (trzej pozostali to Michał, Ga briel i Izrafel). Według Koranu trąba zabrzmi trzykrotnie (raz na czterdzieści lat lub czter dzieści dni), za trzecim razem obwieszczając zmartwychwstanie. Wówczas z rozkazu Allaha "wyschłe i zgniłe kości oraz rozproszone człon ki wszystkich ludzi, aż do ostatniego włosa, zo staną zawezwane na Sąd Ostateczny" (zob. Sa le, Preliminary Discourse, w: The Koran, s. 59).
Izrafel (Israfel, Israfil, Isrefel, Sarafiel) - w mi tologii arabskiej "płonący", anioł pieśni i zmar twychwstania, który zadmie w trąbę w dniu Są du Ostatecznego. Opisywany jest jako anioł o czterech skrzydłach; "kiedy jego stopy znajdu ją się pod siódmą ziemią, czołem sięga kolumn boskiego tronu". Ponadto "trzy razy dziennie i trzykrotnie w ciągu nocy zagląda do piekła, a widok ów napełnia go takim smutkiem, że gdyby nie interwencja Allaha, jego łzy zatopiły by ziemię". Według legendy Izrafel przez trzy lata towarzyszył Mahometowi, przygotowując go do działalności prorockiej (później Izrafela zastąpił Gabriel); zob. Shorter Encyclopaedia of Is lam. Inna legenda opowiada o tym, jak Izrafel, Gabriel, Michał i Azrael zostali rozesłani przez Allaha na cztery strony świata po siedem garści prochu ziemi, z którego miał zostać ulepiony Adam; polecenie Allaha zdołał wypełnić tylko Azrael, anioł śmierci (por. Rdz 2, 7, gdzie "Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi"; zob. też Ginz berg, The Legends o f the Jews, t. 1, s. 55, gdzie Adam miał zostać stworzony z "garstki prochu ziemi wziętej z miejsca, gdzie z czasem miał sta nąć jerozolimski ołtarz pojednania"). Izrafel jest też jednym z czterech aniołów, które mają spło nąć w kosmicznej pożodze (wspomina o tym Koran), jaka ogarnie wszechświat, gdy zabrzmi trzecia i ostatnia trąba. Istnieje jednak silnie za korzenione w tradycji przekonanie, że Allah ich wskrzesi, tak jak wskrzesił niższe rangą duchy (np. Rahaba); zob. Hastings, Encyclopaedia o f Re ligion and Ethics, t. 4, s. 615. Należy jednak zwró cić uwagę, że w Koranie Izrafel nie został wy mieniony z imienia. A zatem E.A. Poe niesłusznie powołuje się na tę księgę w przypisie do wiersza Izra fel (autor niniejszego słownika po święcił tej kwestii osobny artykuł). Izrafel jest też bohaterem satyry C.E.S. Wooda Heavenly Dis course. Litografię Hugona Steiner-Praga przed stawiającą Izrafela zob. w: The Poems of Edgar Allan Poe, s. 146 (wyd. Limited Editions Club) Biografia Poego, pióra Herveya Allena, nosi ty tuł Isra fel. Zob. wiersz Edwina Markhama Our Isra fel.
J
Jaho (Jehowa) - imię ducha, które wypowie dział Mojżesz w obecności faraona Necho, powo dując natychmiastową śmierć egipskiego władcy (zob. Klemens Aleksandryjski, Kobierce V).
Jahoel (Jehuel, Jaoel, Jehoel, Szemuel, Kemuel, Metatron) - anielski pośrednik o niewysłowionym imieniu oraz jeden z książąt Bożej obec ności. W żydowskiej legendzie Jahoel jest "anio łem, który trzyma w ryzach Lewiatana" (por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 46). Jest także wodzem chóru serafinów (jakkolwiek wię kszość źródeł funkcję tę przypisuje Serafielowi). W Apokalipsie Abrahama Jahoel (Metatron-Jaho el) jest niebiańskiem kapelmistrzem, "śpiewa kiem wiekuistego [...] i niebiańskiego Syna Człowieczego", towarzyszącym Abrahamowi podczas jego pobytu w niebie i objaśniającym mu bieg ludzkiej historii (por. Goetschel, Kabała, s. 12). Gershom Scholem przypuszcza, że Jahoel to pierwotne imię Metatrona (zob. Jewish Gno sticism, Merkabah Mysticism and Talmudic Tradi tion). W kabalistycznej Berit Menucha 57a, Jaoel (Jahoel) jest aniołem ognia. King (The Gnostics and Their Remains, s. 15) podaje listę podwład nych Jahoela; są to: Serafiel, Gabriel, Nuriel, Te mael, Szimszael, Hadarniel i Sarmiel.
Jaldabaot (Jadalbaot, Ildabaot) - pierwszy ar chont ciemności. W żydowskiej kabale i w trady cjach gnostyckich Jaldabaot jest demiurgiem zaj mującym w hierarchii niebiańskiej następne miejsce po "Nieznanym Ojcu". W mitologii fe nickiej Jaldabaot jest jednym z siedmiu elohim, stwórców widzialnego wszechświata. W gnosty cyzmie ofickim, Jaldabaot stworzył siedmiu elo him (aniołów) "na swój obraz i podobieństwo"; byli to: Jao, Sabaot, Adonaj, Eloi, Astafajos, Ou rajos oraz matka Jaldabaota (!) - Achamot. Ory genes, który także wspomina Jaldabaota, jako jednego z siedmiu, czy też jako stwórcę siedmiu elohim, powiada, że jest to "drugie imię Micha ła". W etiopskiej Księdze Henocha Jaldabaot jest utożsamiony z Samaelem, upadłym aniołem, niegdyś najwyższym hierarchą chóru tronów. Jalkoajul - anioł jedenastej godziny nocy, służący pod Dardarielem (zob. Waite, The Leme geton, s. 70).
Jan Chrzciciel - zapowiedziany jako anioł w Księdze Wyjścia 23, 20: "Oto Ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i doprowadził cię do miejsca, które ci wy znaczyłem" (por. Ml 3, 1; Mt 11, 10). W Zoharze (Wajehi 232a), rabi ]uda powiada: "Anioł ten, ów zbawiciel świata, raz jest mężem, a innym razem niewiastą. Kiedy darzy świat dobrodziej stwem, jest mężczyzną, jak mąż, który daje szczęście kobiecie. Kiedy jednak sprowadza na świat karę, jest niczym kobieta, brzemienny nie jako sądem i wyrokiem" (> Metatron, Szechina, Eliasz). "Na prawosławnych ikonach zawsze jest on [Jan Chrzciciel] przedstawiany ze skrzydłami, będącymi symbolem spełnianej przezeń roli zwiastuna [tj. anioła], który ma przygotować drogę Chrystusowi" (zob. Gales, The Christian Lore of Angels).
Jao (Wielki Jao) - pierwszy z siedmiu archontów tworzących gnostycką Hebdomadę przed wiecznych mocy niebiańskich (zob. Pistis Sofia). Według Doressego (The Secret Books of the Egyp tians Gnostics) Wielki Jao jest demiurgiem i władcą siedmiu niebios. W hebrajskiej Księdze Henocha pomocnikiem Jao, Małym Jao, jest anioł Metatron (> jeu).
Jaoel (Jaho, Jehoel, Jahoel) - anioł utożsa miany z Metatronem (Jaoel to także pierwsze imię Metatrona). W Testamencie Abrahama Jaoel uczy patriarchę Tory oraz pełni funkcję prze wodnika patriarchy podczas jego podróży po ziemi i ruebie. [Według innych źródeł aniołem tym był Michał (zob. Rubinkiewicz, Wprowadze nie do apokryfów Starego Testamentu, s. 54, 97) - przyp. tłum.] W Apokalipsie Abrahama Jaoel, pełniący funkcję anioła stróża patriarchy, po wiada: "Zowią mnie Jaoel [...] moc zamieszkała we mnie za sprawą Niewysłowionego Imienia" (por. Goetschel, Kabała, s. 12). Jako Jehoel, pełni on funkcję niebiańskiego kapelmistrza.
Jeliel - serafin, którego imię jest wyryte na Drzewie Życia w świecie jecira (formowania). W kabale, Jeliel jest księciem niebiańskim i władcą Turcji. Sprawuje władzę nad przezna czeniem królów i wysokich urzędników dwor skich, a także zapewnia palmę zwycięstwa tym, którzy zostali niesprawiedliwie lub podstępnie zaatakowani. Jest aniołem, który rozbudza na miętność kobiet i mężczyzn, oraz aniołem wier ności małżeńskiej. W Ozar Midrashim (t. 2, s. 316) Jeliei jest jednym z licznych aniołów strzegących bram Południowego Wiatru. Jeden z 72 aniołów noszących boskie imię Szamha meforasz. Reprodukcję pieczęci Jeliela zob. w: Ambelain, La Kabbale Pratique, s. 260.
Jofiel (Joufiel, Zofiel, Jefefiasz) - według opo wieści hagadycznej z pierwszych wieków, anielski doradca Sema, książę Tory (zob. Scho lem, jewish Gnosticism, Merkabah Mysticism, and Talmudic Tradition; C.E. Clement, Angels in Art). W Zoharze Jofiel jest wysokim dostojnikiem nie biańskim, wodzem 53 legionów niższych rangą duchów, odpowiedzialnym za czytanie Tory podczas szabatu. [Jest także (wraz z Cidkielem) pomocnikiem Michała, kiedy ten podczas bitwy pełni funkcję "chorążego" pierwszej chorągwi (zob. Opowieści Zoharu, s. 158) - przyp. tłum.] Według Corneliusa Agrippy Jofiel był władcą Saturna, pełniąc tę funkcję na zmianę z Zafchie lem (Zafkielem). Z kolei Paracelsus uważał jo fiela za inteligencję planety Jowisz (zob. Chri stian, The History and Practice of Magic, t. 1, s. 318). W kabale Jofiel jest duchem jowisza (kiedy planeta ta wchodzi w znak Ryb i Strzelca) oraz aniołem wzywanym w zaklęciach magicznych. Według de Blesa (How to Distinguish Saints in Art) Jofiel był aniołem, który wygnał Adama i Ew> z Edenu (por. Gales, The Christian Lore of Angels). Jak czytamy w Fallen Angels Bam bergera, "Jofielowi musi się kłaniać nawet król mazikin, Kafzefoni".
K
Jahoel (Jehuel, Jaoel, Jehoel, Szemuel, Kemuel, Metatron) - anielski pośrednik o niewysłowionym imieniu oraz jeden z książąt Bożej obec ności. W żydowskiej legendzie Jahoel jest "anio łem, który trzyma w ryzach Lewiatana" (por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 46). Jest także wodzem chóru serafinów (jakkolwiek wię kszość źródeł funkcję tę przypisuje Serafielowi). W Apokalipsie Abrahama Jahoel (Metatron-Jaho el) jest niebiańskiem kapelmistrzem, "śpiewa kiem wiekuistego [...] i niebiańskiego Syna Człowieczego", towarzyszącym Abrahamowi podczas jego pobytu w niebie i objaśniającym mu bieg ludzkiej historii (por. Goetschel, Kabała, s. 12). Gershom Scholem przypuszcza, że Jahoel to pierwotne imię Metatrona (zob. Jewish Gno sticism, Merkabah Mysticism and Talmudic Tradi tion). W kabalistycznej Berit Menucha 57a, Jaoel (Jahoel) jest aniołem ognia. King (The Gnostics and Their Remains, s. 15) podaje listę podwład nych Jahoela; są to: Serafiel, Gabriel, Nuriel, Te mael, Szimszael, Hadarniel i Sarmiel.
Jaldabaot (Jadalbaot, Ildabaot) - pierwszy ar chont ciemności. W żydowskiej kabale i w trady cjach gnostyckich Jaldabaot jest demiurgiem zaj mującym w hierarchii niebiańskiej następne miejsce po "Nieznanym Ojcu". W mitologii fe nickiej Jaldabaot jest jednym z siedmiu elohim, stwórców widzialnego wszechświata. W gnosty cyzmie ofickim, Jaldabaot stworzył siedmiu elo him (aniołów) "na swój obraz i podobieństwo"; byli to: Jao, Sabaot, Adonaj, Eloi, Astafajos, Ou rajos oraz matka Jaldabaota (!) - Achamot. Ory genes, który także wspomina Jaldabaota, jako jednego z siedmiu, czy też jako stwórcę siedmiu elohim, powiada, że jest to "drugie imię Micha ła". W etiopskiej Księdze Henocha Jaldabaot jest utożsamiony z Samaelem, upadłym aniołem, niegdyś najwyższym hierarchą chóru tronów. Jalkoajul - anioł jedenastej godziny nocy, służący pod Dardarielem (zob. Waite, The Leme geton, s. 70).
Jan Chrzciciel - zapowiedziany jako anioł w Księdze Wyjścia 23, 20: "Oto Ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i doprowadził cię do miejsca, które ci wy znaczyłem" (por. Ml 3, 1; Mt 11, 10). W Zoharze (Wajehi 232a), rabi ]uda powiada: "Anioł ten, ów zbawiciel świata, raz jest mężem, a innym razem niewiastą. Kiedy darzy świat dobrodziej stwem, jest mężczyzną, jak mąż, który daje szczęście kobiecie. Kiedy jednak sprowadza na świat karę, jest niczym kobieta, brzemienny nie jako sądem i wyrokiem" (> Metatron, Szechina, Eliasz). "Na prawosławnych ikonach zawsze jest on [Jan Chrzciciel] przedstawiany ze skrzydłami, będącymi symbolem spełnianej przezeń roli zwiastuna [tj. anioła], który ma przygotować drogę Chrystusowi" (zob. Gales, The Christian Lore of Angels).
Jao (Wielki Jao) - pierwszy z siedmiu archontów tworzących gnostycką Hebdomadę przed wiecznych mocy niebiańskich (zob. Pistis Sofia). Według Doressego (The Secret Books of the Egyp tians Gnostics) Wielki Jao jest demiurgiem i władcą siedmiu niebios. W hebrajskiej Księdze Henocha pomocnikiem Jao, Małym Jao, jest anioł Metatron (> jeu).
Jaoel (Jaho, Jehoel, Jahoel) - anioł utożsa miany z Metatronem (Jaoel to także pierwsze imię Metatrona). W Testamencie Abrahama Jaoel uczy patriarchę Tory oraz pełni funkcję prze wodnika patriarchy podczas jego podróży po ziemi i ruebie. [Według innych źródeł aniołem tym był Michał (zob. Rubinkiewicz, Wprowadze nie do apokryfów Starego Testamentu, s. 54, 97) - przyp. tłum.] W Apokalipsie Abrahama Jaoel, pełniący funkcję anioła stróża patriarchy, po wiada: "Zowią mnie Jaoel [...] moc zamieszkała we mnie za sprawą Niewysłowionego Imienia" (por. Goetschel, Kabała, s. 12). Jako Jehoel, pełni on funkcję niebiańskiego kapelmistrza.
Jeliel - serafin, którego imię jest wyryte na Drzewie Życia w świecie jecira (formowania). W kabale, Jeliel jest księciem niebiańskim i władcą Turcji. Sprawuje władzę nad przezna czeniem królów i wysokich urzędników dwor skich, a także zapewnia palmę zwycięstwa tym, którzy zostali niesprawiedliwie lub podstępnie zaatakowani. Jest aniołem, który rozbudza na miętność kobiet i mężczyzn, oraz aniołem wier ności małżeńskiej. W Ozar Midrashim (t. 2, s. 316) Jeliei jest jednym z licznych aniołów strzegących bram Południowego Wiatru. Jeden z 72 aniołów noszących boskie imię Szamha meforasz. Reprodukcję pieczęci Jeliela zob. w: Ambelain, La Kabbale Pratique, s. 260.
Jofiel (Joufiel, Zofiel, Jefefiasz) - według opo wieści hagadycznej z pierwszych wieków, anielski doradca Sema, książę Tory (zob. Scho lem, jewish Gnosticism, Merkabah Mysticism, and Talmudic Tradition; C.E. Clement, Angels in Art). W Zoharze Jofiel jest wysokim dostojnikiem nie biańskim, wodzem 53 legionów niższych rangą duchów, odpowiedzialnym za czytanie Tory podczas szabatu. [Jest także (wraz z Cidkielem) pomocnikiem Michała, kiedy ten podczas bitwy pełni funkcję "chorążego" pierwszej chorągwi (zob. Opowieści Zoharu, s. 158) - przyp. tłum.] Według Corneliusa Agrippy Jofiel był władcą Saturna, pełniąc tę funkcję na zmianę z Zafchie lem (Zafkielem). Z kolei Paracelsus uważał jo fiela za inteligencję planety Jowisz (zob. Chri stian, The History and Practice of Magic, t. 1, s. 318). W kabale Jofiel jest duchem jowisza (kiedy planeta ta wchodzi w znak Ryb i Strzelca) oraz aniołem wzywanym w zaklęciach magicznych. Według de Blesa (How to Distinguish Saints in Art) Jofiel był aniołem, który wygnał Adama i Ew> z Edenu (por. Gales, The Christian Lore of Angels). Jak czytamy w Fallen Angels Bam bergera, "Jofielowi musi się kłaniać nawet król mazikin, Kafzefoni".
K
Kamael (Kamiel, Kamiul, Chamuel, Kemuel, Chamael, Kamniel, Kankel - "ten, który oglą da Boga" ) - wódz chóru potęg oraz jedna z dziesięciu świętych sefirot. W tradycji okulty stycznej, Kamael przebywa w piekle i posiada tytuł hrabiego palatyna. Przywołany, ukazuje się pod postacią lamparta przyczajonego na skale. W kabale Kamael (Chamael, Kemuel) jest jednym z dziesięciu (właściwie dziewięciu) ar chaniołów świata kreacji (berija). "Jest to imię - powiada Eliphas Levi w History of Magic które uosabia boską sprawiedliwość". W przy pisie do rozdziału 10 dzieła Leviego Waite, jego wydawca, odnotowuje, iż w mitologii druidów Kamael był bogiem wojny; być może stąd w literaturze okultystycznej Kamael często jest uważany za władcę planety Mars (zob. Complete Book of Fortune, s. 514). W The Magus Barretta Kamael jest jednym z "siedmiu aniołów, którzy stale przebywają w obecności Bożej". Legenda głosi, że ten potężny anioł został zabity przez Mojżesza, kiedy usiłował przeszkodzić Prawo dawcy w przyjęciu Tory z rąk Boga (-> Kemu el). Inna legenda opowiada o Kamaelu (Kemue lu) jako wodzu dwunastu tysięcy aniołów zni szczenia (zob. Ginzberg, The Legends o f the Jews, t. 3). Według Clement (Angels in Art) Kamael (Chamuel) był aruołem, który walczył z Jaku bem; także aniołem (utożsamianym z Gabrie lem), który ukazał się Jezusowi w ogrodzie Ge tsemani i "umacniał Go" (por. Łk 22, 43).
Kasjel (Kassiel, Kafcjel) - anioł samotności i łez, który "reprezentuje jedność wiecznego królestwa". Kasjel jest jednym z władców plane ty Saturn, także księciem siódmego nieba i jed nym z sarim (książąt) chóru potęg. Przez niektó re źródła nazywany jest aniołem wstrzemięźli wości. Barrett (The Magus) wspomina o Kasjelu jako jednym z trzech aniołów soboty, pełnią cym tę funkcję wraz z Machatanem i Urielem (w dziele tym znajduje się także reprodukcja pieczęci oraz "podpisu" Kasjela). W nowszych opracowaniach Kasjel Makoton (tak nazywany) przedstawiany jest w postaci brodatego dżinna dosiadającego smoka. W Picture Museum of Sorcery, Magic and Alchemy Grillota znajduje się re produkcja strony z Księgi Duchów z tekstem przywołania Kasjela.
Kuelamia - w Księdze Razjela, jeden z sied miu wysokich rangą aniołów tronowych, "któ rzy wypełniają rozkazy niebiańskich możno władców" (zob. de Abano, Heptameron; pisma Corneliusa Agrippy).
Kukbiel - anioł przywoływany w syryjskich zaklęciach magicznych (zob. Księga Opieki; Budge, Amulets and Talismans). Kukbiela wzywano w "związaniu języka władcy", jednym z zaklęć wiązania.
Kusziel ("surowość Boga") - jeden z sied miu aniołów kary oraz anioł zarządzający pie kłem. W Midraszu Konen, Kusziel "karze narodv biczem z ognia" (zob. New Jewish Encyclopedia, t. 1, s. 593; Jellinek, Bet ha-Midrasz).
L
Kasjel (Kassiel, Kafcjel) - anioł samotności i łez, który "reprezentuje jedność wiecznego królestwa". Kasjel jest jednym z władców plane ty Saturn, także księciem siódmego nieba i jed nym z sarim (książąt) chóru potęg. Przez niektó re źródła nazywany jest aniołem wstrzemięźli wości. Barrett (The Magus) wspomina o Kasjelu jako jednym z trzech aniołów soboty, pełnią cym tę funkcję wraz z Machatanem i Urielem (w dziele tym znajduje się także reprodukcja pieczęci oraz "podpisu" Kasjela). W nowszych opracowaniach Kasjel Makoton (tak nazywany) przedstawiany jest w postaci brodatego dżinna dosiadającego smoka. W Picture Museum of Sorcery, Magic and Alchemy Grillota znajduje się re produkcja strony z Księgi Duchów z tekstem przywołania Kasjela.
Kuelamia - w Księdze Razjela, jeden z sied miu wysokich rangą aniołów tronowych, "któ rzy wypełniają rozkazy niebiańskich możno władców" (zob. de Abano, Heptameron; pisma Corneliusa Agrippy).
Kukbiel - anioł przywoływany w syryjskich zaklęciach magicznych (zob. Księga Opieki; Budge, Amulets and Talismans). Kukbiela wzywano w "związaniu języka władcy", jednym z zaklęć wiązania.
Kusziel ("surowość Boga") - jeden z sied miu aniołów kary oraz anioł zarządzający pie kłem. W Midraszu Konen, Kusziel "karze narodv biczem z ognia" (zob. New Jewish Encyclopedia, t. 1, s. 593; Jellinek, Bet ha-Midrasz).
L
Labiel - pierwotne imię anioła Rafała (Rafae la). Jak głosi legenda, Labiel otrzymał nowe imię, gdy podporządkował się rozkazom Boga związanym ze stworzeniem człowieka. Anioło wie prawdy i aniołowie pokoju zakwestionowa li plany Stwórcy, za co zostali spaleni boskim ogniem (zob. Ginzberg, The Legends o f the Jews, t. 1, s. 52, przypis; por. Ze skarbnicy midraszy, s. 10-11).
Lamy - w mitologii chaldejskiej, jedna z czte rech głównych klas duchów opiekuńczych, zwykle przedstawianych w postaci lwa z ludz ką głową; -> cherubiny; Nirgali (zob. Lenor mant, Chaldean Magic, s. 121).
Lewiatan (hebr.: ten, który zwija się w fałdy) - w przypowieściach Henocha Lewiatan jest żeńskim, pierwotnym potworem morskim i złym smokiem. W literaturze rabinackiej jest ona (lub on) utożsamiana z Rahabem, aniołem przed wiecznych głębin, i jest odpowiednikiem lądo wego potwora > Behemota. Jak głosi legenda, zarówno Lewiatan, jak i Behemot zostali stwo rzeni piątego dnia Stworzenia (zob. grecka Apo kalipsa Barucha; Cohen, Talmud, s. 62). Według św. Justyna Lewiatan to "zły anioł" (zob. Ginz berg, The Legends of the Jews, t. 5, s. 46; Apokalipsa Abrahama 10). Zdaniem George'a Burtona ("Journal of Biblical Literature", grudzień 1912, s. 161), Lewiatan to "hebrajskie imię babiloń skiej bogini Tiamat". W tradycji biblijnej Lewia tan jest olbrzymim wielorybem (> Hi 41, 1). W Psalmie 74, 14 jest hipopotamem lub kroko dylem. [W Biblii Tysiąclecia, a także angielskim przekładzie The New Jerusalem Bible, to właś nie w Księdze Hioba (40, 15.25) Lewiatan jest porównywany do hipopotama i krokodyla; w innym miejscu tej księgi (26, 13) nazwany jest "wężem zbiegiem"; natomiast w Psalmie 74, 14 brak powyższych określeń - przyp. tłum.] W Księdze Izajasza (27, 1) Lewiatan jest nazywany "wężem krętym", które to określenie kojarzy się z "Wężem starodawnym" występu jącym w Apokalipsie św. Jana 12, 9. [Żydowskie legendy o Lewiatanie zestawiają Graves i Patai w Mitach hebrajskich, s. 45-54. "W tradycji kaba listycznej Lewiatan symbolizuje Samaela, księ cia zła, którego czeka w przyszłości unicestwie nie" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i le gend żydowskich, s. 157); w okultyzmie Lewiatan jest demonem, który "zachęca do niewierności" (zob. Rachleff, Okultyzm w sztuce, s. 233) przyp. tłum.] W mitologii mandajskiej, u kresu czasów wszystkie dusze nieczyste zostaną po łknięte przez Lewiatana.
Lilit - w tradycji żydowskiej Lilit jest żeń skim demonem, krzywdzącym noworodki, ob lubienicą złego anioła Samaela (Szatana). Jak głosi legenda, była pierwszą żoną Adama. We dług rabiego Eliezera (Księga Adama i Ewy) Lilit codziennie rodziła Adamowi setkę dzieci. Zohar (Leviticus 19a) opisuje Lilit jako "ogniście na miętną istotę żeńską, która współżyła z pierw szym człowiekiem", ale kiedy Bóg stworzył Ewę, "uniosła się w powietrze i odleciała nad Morze Czerwone", skąd wciąż "próbuje usidlić ludzkość". Lilit bywa utożsamiana (niesłusznie) z sową, o której mowa w Księdze Izajasza 34, 14. [W Biblii Tysiąclecia oraz w angielskim prze kładzie The New Jerusalem Bible, mowa nie o so wie, lecz wprost o Lilit, kojarzonej ze strzygą z żydowskiego folkloru. Pod postacią sowy Lilit pojawia się w licznych legendach żydowskich (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend ży dowskich, s. 158-159 - przyp. tłum.] W kabale Lilit jest demonem piątku i przedstawiana jest jako naga kobieta, której ciało przechodzi w wę żowe sploty. Po raz pierwszy Lilit pojawiła się w literaturze rabinackiej wczesnego średnio wiecza (w pochodzącym z X w. Al fabecie Ben Sira), jednak jej imię pochodzi od Iili (Iilitu), żeń skiego demona w mitologii babilońsko-asyryj skiej. Rabini uważali Lilit za główną kusicielkę, demoniczną żonę Adama i matkę Kaina (zob. Thompson, Semitic Magic; Christian, The History and Prąctice o f Magic; Graves, Patai, Mity hebraj skie, s. 67-72). W tradycji talmudycznej oraz w kabale (Zohar) większość demonów jest śmiertelna, natomiast Lilit i dwa inne żeńskie duchy zła "będą żyły i szkodziły człowiekowi aż do czasów mesjańskich, kiedy to Bóg osta tecznie wypleni zło i nieczystość z powierzchni ziemi". Jak twierdzi Scholem (Mada'e ha Jahadut II, 164), Lilit i Samael "wyemanowali spod Tro nu Bożej Chwały, który zachwiał się nieco wskutek ich [wspólnych] wysiłków"; wiadomo, rzecz jasna, że Samael (Szatan) przebywał nie gdyś w niebie, wcześniej jednak żadne źródła nie wspominały, że towarzyszyła mu tam Lilit. Lilit używa wielu imion, z których siedemnaście wyjawiła (pod przymusem) prorokowi Eliaszo wi. Pełną listę imion Lilit podano w Apen dyksie.
Los (Lucyfer?) - anioł boskiej opatrzności, "pracownik wieków" . Po swoim upadku, przez sześć tysięcy lat próbował nadać kształt światu: "Jestem owym mrocznym Prorokiem, co przed sześcioma tysiącami lat / został wyrzucony z łona Wieczności". [W mitologii Blake'a, Los to czwarty z Nieśmiertelnych, małżonek Enit harmon, ojciec Orka, duchowy nauczyciel Al biona oraz reprezentant i sojusznik Chrystusa. Los symbolizuje wyobraźnię, wizję, poezję. Jest też jednym z twórców wszechświata, budow niczym czasu i artystą, który powołał do życia Golgonoozę, miasto sztuk (zob. Kozubska, Tomkowski, Mistyczny świat Williama Blake'a, s. 135; por. Blake, Vala, or The Four Zoas; Jerusalem) - przyp. tłum.]
Lucyfer ("nosiciel światła", "dawca światła") - niesłusznie utożsamiany z upadłym anio łem (Szatanem) na skutek błędnego odczytania fragmentu Księgi Izajasza 14,12, "Jakożeś spadł z nieba Lucyferze, któryś rano wschodził" [przekład Jakuba Wujka; w Biblii Tysiąclecia imię to zostało zastąpione określeniem "Syn Ju trzenki" - przyp. tłum.] Apostrofa ta w rze czywistości skierowana jest do Nabuchodono zora, króla Babilonu (--> Szatan). Należy też podkreślić, że w żadnej z ksiąg Starego Testa mentu nie ma mowy o złych, czy też upadłych aniołach, chociaż, jak w Księdze Hioba 4, 18, Bóg "sługom swoim nie ufa / i w aniołach braki dostrzega". Szatanowi imię "Lucyfer" nadali dopiero Ojcowie Kościoła (św. Hieronim). [Lu cyfera i Szatana utożsamia także słowiańska Księga Henocha (zob. Graves, Patai, Mity hebraj skie, s. 57-60). W okultyzmie Lucyfer jest upad łym cherubinem, cesarzem piekła, zdaniem nie których demonologów stojącym wyżej niż sam Szatan i ukazującym się "pod postacią najpięk niejszego dziecka" (zob. De Plancy, Słownik wie dzy tajemnej, s. 112-113; Praktyka tajemnej wiedzy magicznej, s. 34) - przyp. tłum.] Milton w Ra ju utraconym określił Lucyfera jako demona grzesznej pychy. Lucyfer jest także tytułowym bohaterem epickiego poematu "holenderskiego Szekspira", Vondela (który utożsamia go z Sza tanem), oraz głównym bohaterem misterium Imrego Madacha. Blake przedstawił Lucyfera w cyklu ilustracji do Boskiej komedii. George Me redith, w sonecie Lucifer in Starlight, określa diabła jako "Księcia Lucyfera". W rzeczywisto ści Lucyfer oznacza gwiazdę lub planetę We nus. Według Spensera, autora An Hymne of He avenly Beautie, Lucyfer to "najjaśniejszy anioł, Dziecko Swiatłości". [W Tragicznej historii do ktora Fausta Marlowe'a i w Piekle Dantego Lu cyfer jest władcą piekła. Lucyfer jest także bo haterem dramatu Byrona Kain - przyp. tłum.]
M
Lamy - w mitologii chaldejskiej, jedna z czte rech głównych klas duchów opiekuńczych, zwykle przedstawianych w postaci lwa z ludz ką głową; -> cherubiny; Nirgali (zob. Lenor mant, Chaldean Magic, s. 121).
Lewiatan (hebr.: ten, który zwija się w fałdy) - w przypowieściach Henocha Lewiatan jest żeńskim, pierwotnym potworem morskim i złym smokiem. W literaturze rabinackiej jest ona (lub on) utożsamiana z Rahabem, aniołem przed wiecznych głębin, i jest odpowiednikiem lądo wego potwora > Behemota. Jak głosi legenda, zarówno Lewiatan, jak i Behemot zostali stwo rzeni piątego dnia Stworzenia (zob. grecka Apo kalipsa Barucha; Cohen, Talmud, s. 62). Według św. Justyna Lewiatan to "zły anioł" (zob. Ginz berg, The Legends of the Jews, t. 5, s. 46; Apokalipsa Abrahama 10). Zdaniem George'a Burtona ("Journal of Biblical Literature", grudzień 1912, s. 161), Lewiatan to "hebrajskie imię babiloń skiej bogini Tiamat". W tradycji biblijnej Lewia tan jest olbrzymim wielorybem (> Hi 41, 1). W Psalmie 74, 14 jest hipopotamem lub kroko dylem. [W Biblii Tysiąclecia, a także angielskim przekładzie The New Jerusalem Bible, to właś nie w Księdze Hioba (40, 15.25) Lewiatan jest porównywany do hipopotama i krokodyla; w innym miejscu tej księgi (26, 13) nazwany jest "wężem zbiegiem"; natomiast w Psalmie 74, 14 brak powyższych określeń - przyp. tłum.] W Księdze Izajasza (27, 1) Lewiatan jest nazywany "wężem krętym", które to określenie kojarzy się z "Wężem starodawnym" występu jącym w Apokalipsie św. Jana 12, 9. [Żydowskie legendy o Lewiatanie zestawiają Graves i Patai w Mitach hebrajskich, s. 45-54. "W tradycji kaba listycznej Lewiatan symbolizuje Samaela, księ cia zła, którego czeka w przyszłości unicestwie nie" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i le gend żydowskich, s. 157); w okultyzmie Lewiatan jest demonem, który "zachęca do niewierności" (zob. Rachleff, Okultyzm w sztuce, s. 233) przyp. tłum.] W mitologii mandajskiej, u kresu czasów wszystkie dusze nieczyste zostaną po łknięte przez Lewiatana.
Lilit - w tradycji żydowskiej Lilit jest żeń skim demonem, krzywdzącym noworodki, ob lubienicą złego anioła Samaela (Szatana). Jak głosi legenda, była pierwszą żoną Adama. We dług rabiego Eliezera (Księga Adama i Ewy) Lilit codziennie rodziła Adamowi setkę dzieci. Zohar (Leviticus 19a) opisuje Lilit jako "ogniście na miętną istotę żeńską, która współżyła z pierw szym człowiekiem", ale kiedy Bóg stworzył Ewę, "uniosła się w powietrze i odleciała nad Morze Czerwone", skąd wciąż "próbuje usidlić ludzkość". Lilit bywa utożsamiana (niesłusznie) z sową, o której mowa w Księdze Izajasza 34, 14. [W Biblii Tysiąclecia oraz w angielskim prze kładzie The New Jerusalem Bible, mowa nie o so wie, lecz wprost o Lilit, kojarzonej ze strzygą z żydowskiego folkloru. Pod postacią sowy Lilit pojawia się w licznych legendach żydowskich (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend ży dowskich, s. 158-159 - przyp. tłum.] W kabale Lilit jest demonem piątku i przedstawiana jest jako naga kobieta, której ciało przechodzi w wę żowe sploty. Po raz pierwszy Lilit pojawiła się w literaturze rabinackiej wczesnego średnio wiecza (w pochodzącym z X w. Al fabecie Ben Sira), jednak jej imię pochodzi od Iili (Iilitu), żeń skiego demona w mitologii babilońsko-asyryj skiej. Rabini uważali Lilit za główną kusicielkę, demoniczną żonę Adama i matkę Kaina (zob. Thompson, Semitic Magic; Christian, The History and Prąctice o f Magic; Graves, Patai, Mity hebraj skie, s. 67-72). W tradycji talmudycznej oraz w kabale (Zohar) większość demonów jest śmiertelna, natomiast Lilit i dwa inne żeńskie duchy zła "będą żyły i szkodziły człowiekowi aż do czasów mesjańskich, kiedy to Bóg osta tecznie wypleni zło i nieczystość z powierzchni ziemi". Jak twierdzi Scholem (Mada'e ha Jahadut II, 164), Lilit i Samael "wyemanowali spod Tro nu Bożej Chwały, który zachwiał się nieco wskutek ich [wspólnych] wysiłków"; wiadomo, rzecz jasna, że Samael (Szatan) przebywał nie gdyś w niebie, wcześniej jednak żadne źródła nie wspominały, że towarzyszyła mu tam Lilit. Lilit używa wielu imion, z których siedemnaście wyjawiła (pod przymusem) prorokowi Eliaszo wi. Pełną listę imion Lilit podano w Apen dyksie.
Los (Lucyfer?) - anioł boskiej opatrzności, "pracownik wieków" . Po swoim upadku, przez sześć tysięcy lat próbował nadać kształt światu: "Jestem owym mrocznym Prorokiem, co przed sześcioma tysiącami lat / został wyrzucony z łona Wieczności". [W mitologii Blake'a, Los to czwarty z Nieśmiertelnych, małżonek Enit harmon, ojciec Orka, duchowy nauczyciel Al biona oraz reprezentant i sojusznik Chrystusa. Los symbolizuje wyobraźnię, wizję, poezję. Jest też jednym z twórców wszechświata, budow niczym czasu i artystą, który powołał do życia Golgonoozę, miasto sztuk (zob. Kozubska, Tomkowski, Mistyczny świat Williama Blake'a, s. 135; por. Blake, Vala, or The Four Zoas; Jerusalem) - przyp. tłum.]
Lucyfer ("nosiciel światła", "dawca światła") - niesłusznie utożsamiany z upadłym anio łem (Szatanem) na skutek błędnego odczytania fragmentu Księgi Izajasza 14,12, "Jakożeś spadł z nieba Lucyferze, któryś rano wschodził" [przekład Jakuba Wujka; w Biblii Tysiąclecia imię to zostało zastąpione określeniem "Syn Ju trzenki" - przyp. tłum.] Apostrofa ta w rze czywistości skierowana jest do Nabuchodono zora, króla Babilonu (--> Szatan). Należy też podkreślić, że w żadnej z ksiąg Starego Testa mentu nie ma mowy o złych, czy też upadłych aniołach, chociaż, jak w Księdze Hioba 4, 18, Bóg "sługom swoim nie ufa / i w aniołach braki dostrzega". Szatanowi imię "Lucyfer" nadali dopiero Ojcowie Kościoła (św. Hieronim). [Lu cyfera i Szatana utożsamia także słowiańska Księga Henocha (zob. Graves, Patai, Mity hebraj skie, s. 57-60). W okultyzmie Lucyfer jest upad łym cherubinem, cesarzem piekła, zdaniem nie których demonologów stojącym wyżej niż sam Szatan i ukazującym się "pod postacią najpięk niejszego dziecka" (zob. De Plancy, Słownik wie dzy tajemnej, s. 112-113; Praktyka tajemnej wiedzy magicznej, s. 34) - przyp. tłum.] Milton w Ra ju utraconym określił Lucyfera jako demona grzesznej pychy. Lucyfer jest także tytułowym bohaterem epickiego poematu "holenderskiego Szekspira", Vondela (który utożsamia go z Sza tanem), oraz głównym bohaterem misterium Imrego Madacha. Blake przedstawił Lucyfera w cyklu ilustracji do Boskiej komedii. George Me redith, w sonecie Lucifer in Starlight, określa diabła jako "Księcia Lucyfera". W rzeczywisto ści Lucyfer oznacza gwiazdę lub planetę We nus. Według Spensera, autora An Hymne of He avenly Beautie, Lucyfer to "najjaśniejszy anioł, Dziecko Swiatłości". [W Tragicznej historii do ktora Fausta Marlowe'a i w Piekle Dantego Lu cyfer jest władcą piekła. Lucyfer jest także bo haterem dramatu Byrona Kain - przyp. tłum.]
M
Malachiasz ("anioł Boży') - anioł Jahwe. W apokryficznej Czwartej Księdze Ezdrasza czy tamy o "Malachiaszu zwanym aniołem Pana" (zob. Talmud Chagiga). Księga Malachiasza jest ostatnią księgą Starego Testamentu.
Mammon (aram.: bogaci) - w ewangeliach według św. Mateusza (6, 24) i św. Łukasza (16, 13) Mammon (Mamona) jest imieniem złowro giej mocy, sprzeciwiającej się Bogu. W okulty zmie, upadły anioł, pełniący w piekle funkcję jednego z arcydemonów i księcia kusicieli. W Słowniku wiedzy tajemnej De Plancy'ego (s. 58) Mammon jest wymieniony jako ambasador piekła w Anglii. Jest utożsamiany z Lucyferem, Szatanem, Belzebubem, a nawet Nabuchodono zorem. Mammon jest demonem chciwości i skąp stwa. "Dzierży [on] berło tego świata", jak po wiada św. Franciszka w jednej ze swych 93 wi zji. W średniowieczu Mammona uważano za syryjskiego boga. Według Grzegorza z Nyssy Mammon to jedno z imion Belzebuba. Wizeru nek Mammona znajduje się w The Magus Bar retta. Milton w Raju utraconym (I, 796-807), tak opisuje jeden z zastępów upadłych aniołów: "Mammon ich prowadził, / Mammon, najniżej pochylony z wszystkich / Duchów, co z nieba runęli, gdyż nawet / I w niebie myśli jego i spoj rzenia / Zawsze w dół biegły, bardziej podzi wiając / Chodniki Niebios złotem wyłożone / Niż jakiekolwiek boskie albo święte / Widoki".
Mastema (Mansemat) - anioł oskarżyciel; po dobnie jak szatan, z polecenia Boga pełni funkcję kusiciela i wykonawcy kar. Jest także księciem zła, niesprawiedliwości i potępienia (zob. Księga Jubileuszów, gdzie Mastema jest aniołem nie szczęścia, "ojcem wszelkiego zła, ale zarazem wiernym sługą Boga"; por. Flis, Jezus a demony, s. 62-63). Według legendy, to Mastema usiłował zabić Mojżesza, kiedy ten podróżował przez pu stynię, aby spotkać się z faraonem (por. Wj 4, 24), a następnie zatwardził serce władcy Egiptu (w Midraszu Abkir, aniołem tym jest Uza). Inna legenda głosi, że Mastema poprosił Boga, aby oszczędził część demonów i zezwolił zatrudnić je jako wykonawców Jego woli względem ludzi. Bóg przystał na tę propozycję i uwolnił 1 / 10 de monów, czyniąc je sługami Mastemy. Według niektórych źródeł Mastema pomagał egipskim czarownikom w ich magicznych sztuczkach, kie dy Mojżesz i Aaron stawili się przed faraonem (zob. Rousseau, Bóg zła, s. 45-46; Rubinkiewicz, Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, s. 90) (--> Belial; Szatan). W esseńskim Dokumencie Damasceńskim mowa o aniele wrogości, które to określenie odnosi się do Mastemy. [O Mastemie, aniele wrogości, mowa także w innym rękopisie qumrańskim, w Regule Wojny (zob. Tyloeh, Ręko pisy z Qumran nad Morzem Martwym, s. 176, 229) - przyp. tłum.]
mastinim - określenie aniołów oskarżycieli, których wodzem jest > Samael. U Bambergera (Fallen Angels), mastinim to 'najpotężniejsi anio łowie narodów'. W The Legends of the Jews Ginz berga, funkcję anioła oskarżyciela pełni Uza, anioł opiekuńczy Egiptu. Aniołem oskarżycie lem Izraela jest Eliasz (wówczas, gdy oskarża w imieniu narodu wybranego).
Mefistofeles (Mefistofiel, Mefistofilis, Mefisto - "ten, który nie lubi światła") - imię pocho dzenia hebrajskiego (mefiz znaczy niszczyciel, a tofel - kłamca). Mefistofeles jest upadłym aniołem, jednym z siedmiu wielkich książąt piekła (jednym z -ł maskim). Według Corneliusa Agrippy Mefistofeles "przebywa poniżej plane ty Jowisz, a jego regentem jest Zadkiel, intro nizowany anioł świętego Jehowy" (zob. traktat magiczny Dr. Faust's Hóllenzwang). W The Histo ry of Magic Seligmanna, Mefistofeles jest "pod rzędnym demonem, upadłym aniołem, czasem dopuszczanym przed oblicze Boga, ale nie jest diabłem". W literaturze pięknej Mefistofeles jest albo sługą Szatana, albo też samym Szatanem. W Tragicznej historii doktora Fausta Marlowe'a Mefistofeles jest diabłem, który ma przez jakiś czas służyć Faustowi, a potem zabrać jego duszę do piekła (w dramacie pojawiają się także Lucy fer i Belzebub; dobrzy aniołowie nie są nazwani z imienia). W Fauście Goethego Mefistofeles, działając z rozkazu Szatana, zawiera pakt z Fau stem. Mefistofeles jest bohaterem nie ukończonej opery Busoniego (Doktor Faustus) po raz pierw szy wystawionej w Stanach Zjednoczonych w 1964 roku. [Występuje także m.in. w Scenach z "Fausta" Goethego na chór i orkiestrę Schumanna, Potępieniu Fausta Berlioza i Fauście Gounoda (zob. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury) - przyp. tłum.] Hegel widział w Mefistofelesie symbol "wartości negatywnej". [Według De Plancy'ego (Słownik wiedzy tajemnej, s. 119) Mefi stofelesa rozpoznaje się "po zimnym okrucień stwie, jadowitym śmiechu, który doprowadza do łez, i okrutnej radości, jaką wywołuje u niego czyjś ból" - przyp. tłum.]
Melchizedek (Melch-Zadok, "bóg Zedek jest moim królem" lub "mój król jest sprawiedli wością") - król prawości, którego Pseudo-Dio nizy nazywa "ulubionym aniołem Boga". Epi faniusz (Adversus Haereses) wymienia Melchize deka jako anioła chóru cnót. Według Pseudo -Tertuliana, Melchizedek to "niebiańska cnota wielkiej łaski, która czyni dla aniołów i cnót to, co Chrystus uczynił dla ludzi" (zob. Legge, Fo rerunners and Rivals of Christianity, t. 2, s. 148). W Biblii (Rdz 14, 17-20) Melchizedek jest legen darnym królem Szalemu (dawna nazwa Jero zolimy), który jako kapłan błogosławił Abraha ma, składając Bogu w ofierze chleb i wino. W mitologii fenickiej Melchizedek, zwany Sy dykiem,jest ojcem siedmiu elohim, czyli aniołów Bożej obecności. W gnostyckiej Księdze wielkiego tajemnego słowa Melchizedek nosi imię Zoroko tera. Hipolit Rzymski wspomina o sekcie, której przewodził niejaki Teodotus (zapewne chodzi o heretyków z III w. znanych jako Melchizede kianie), głoszącej, że Melchizedek jest "wy ższym bóstwem niż Chrystus" i 'prawdziwym pośrednikiem między Ojcem a Jego stworze niem'. ["Pod koniec III w. niejaki Heraks utrzy mywał, że Melchizedek był Duchem Świętym. W późniejszym czasie odłam manichejczyków szczególną czcią otaczał Melchizedeka jako jed nego z wysłanników dobrego Boga. Inni zno wu wierzyli, że był Synem Bożym, który ukazał się Abrahamowi pod ludzką postacią. Orygenes i Dydym uczynili z niego anioła" (zob. Masson, Slownik herezji w Kościele katolickim, s. 211) przyp. tłum.] R.H. Charles dołączył do wydania słowiańskiej Księgi Henocha (Enoch In tekst ("no wą wersję mitu Melchizedeka, będącą dzie łem pierwszych chrześcijan"), w którym Mel chizedek występuje jako boski potomek brata Noego, Nira. W dzieciństwie strzeżony przez archanioła Michała, po potopie został arcyka płanem, "Słowem Boga", królem Szalemu, "ma jącym moc czynienia wielkich cudów, o jakich ucho ludzkie nigdy przedtem nie słyszało". W Midraszu Tehilim (w komentarzu do Psalmu 76) Melchizedek jest utożsamiany z Semem, jed nym z synów Noego. To samo źródło prze kazuje legendę o Melchizedeku karmiącym zwierzęta w arce Noego. Spotkanie Abrahama z Melchizedekiem (opisane w Rdz 14, 17-24), zostało przedstawione na jednym z drzewory tów Biblii Kolońskiej (1478-1480); jest także te matem obrazów Rubensa oraz Diericka Boutsa (ok. 1415-1475).
merkawot ("rydwany") - istniało (lub istnie je) siedem merkawot, odpowiadających siedmiu niebiosom, czy też 'wizjom potęgi Bożej'. Przy równuje się je do > midot lub świętych > sefirot, i uważa się za personifikacje boskich przymio tów -aniołów pełniących służbę przy Tronie Chwały (zob. Scholem, Major Trends in Jewish Mysticism; Miiller, History of Jewish Mysticism; por. Za 6).
Mesjasz - anioł utożsamiany z Chrystusem, Zbawicielem, Bogiem. Jak głosi legenda, Mesjasz był jednym z dwóch cherubinów z ognistymi mieczami w dłoni strzegących bram Edenu (dru gim miał być Metatron). Mesjasz jest > aniołem wielkiej rady, aniołem Pańskim, sefirą w świecie berija (kreacji), a według,niektórych źródeł, tak że Logosem i Duchem Swiętym. Święty Paweł w listach do Kolosan (1, 16) i Efezjan (1, 20-21) ma na myśli Mesjasza, kiedy mówi o aniele, któ rego Bóg "posadził po swojej prawicy na wyży nach niebieskich / ponad wszelką Zwierzchno ścią i Władzą, i Mocą, i Panowaniem"; podobnie Henoch, kiedy mówi o "wodzu dni" (zob. też Ambelain, La Kabbale Pratique).
Metatron (Metratton, Mittron, Metaraon, Mer raton, Matatron itd.) - w piśmiennictwie nie kanonicznym Metatron jest zapewne najwyż szym rangą hierarchą niebiańskim, pierwszym (a także ostatnim) z dziesięciu archaniołów świata berija. Zwany jest królem aniołów, księ ciem Bożego oblicza lub Bożej obecności, kanc lerzem niebios, aniołem przymierza, wodzem aniołów służebnych oraz mniejszym JHWH (tetragram). W niebie Metatron jest "przewod niczącym sądu niebios" (zob. Rubinkiewicz, Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, s. 88); na ziemi troszczy się, aby ludziom nie zabrakło pożywienia. W Talmudzie i Targu mach anioł ten jest pośrednikiem między sferą ludzką i boską. W ziemskim wcieleniu Metatron był patriarchą Henochiem, choć według Tanhu na Genesis (zob. New Jewish Encyclopedia, t. 1, s. 94) pierwotnie był aniołem Michałem. Wię kszość autorytetów talinudycznych sprzeciwia się jednak utożsamianiu Metatrona z Heno chem. W zagadkowej opowieści o zaślubinach Boga z Ziemią, Elohima z Edem (zob. Alfabet Ben Sira), Bóg domaga się od Ziemi "wypoży czenia" Adama na tysiąc lat. Kiedy Ziemia się zgadza, Bóg, w obecności archaniołów Michała i Gabriela, wystawia oficjalne pokwitowanie, które "po dziś dzień" przechowywane jest w archiwach niebiańskiego skryby, Metatrona. Metatron bywał utożsamiany z aniołem, z któ rym Jakub walczył w Penuel (por. Rdz 32), stró żem (Iz 21, 11-12), a także z Logosem, Urielem, a nawet Samaelem. Według niektórych źródeł, to właśnie o Metatronie mowa w Księdze Wyj ścia (23, 20-21): "Oto Ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i do prowadził cię do miejsca, które ci wyznaczy łem. [...] imię moje jest w nim". Metatron bywa też utożsamiany z -ł aniołem wybawicielem i > Szechiną (którą niektóre źródła traktują ja ko żeński aspekt Metatrona). Trachtenberg w Jewish Magic and Superstition (s. 76) określa Metatrona jako "demiurga klasycznej mistyki żydowskiej". Według kabały, Metatron był aniołem, który prowadził dzieci Izraela przez pustynię. W literaturze okultystycznej, jest bra tem bliźniakiem (lub przyrodnim bratem) anio ła Sandalfona. Według hebrajskiej Księgi Heno cha Metatron jest najwyższym (pod względem wzrostu) aniołem niebios (być może tylko > Anafiel jest wyższy); jest także najpotężniej szym z aniołów, jeśli nie liczyć "ośmiu wielkich książąt, noszących imię swojego króla, JHWH". Jak głosi żydowska legenda, po wstąpieniu do nieba Henoch zamienił się w anioła Metatrona. "Bóg włożył swą własną koronę na głowę He nocha i dał mu siedemdziesiąt dwa skrzydła, a do tego niezliczoną ilość oczu. Ciało jego prze mieniło się w płomień, ścięgna w ogień, kości w żar, oczy w lampy, włosy w promienie świat ła" (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 106). Znaczenie imienia Metatron jest niejasne. Ele azar z Wormacji twierdził, że pochodzi ono od łac. metator (mierniczy lub prekursor). Hugo Odeberg wysunął hipotezę, że imię to jest po chodzenia hebrajskiego i stanowi "metonimię określenia Ťmały JHWHť". W myśl interpretacji Odeberga Metatron to "ten, który przebywa najbliżej Tronu Bożego" (według legendy Me tatron zamieszkuje siódme niebo, które jest sie dzibą Boga). Wezwany, Metatron zjawia się jako 'słup ognia, a jego twarz promienieje bla skiem jaśniejszym niż słońce". Gershom Scho lem, powołując się na Apokalipsę Abrahama, twierdzi, że Metatron to vox mystica Jahoela, czyli Boga. Metatron bywa też utożsamiany ze 'Sługą Pańskim" z Księgi Izajasza 53, w którego cierpieniach i śmierci teologia chrześcijańska upatruje zapowiedź męki Chrystusa (zob. Or linsky, The So-Called "Suf fering Servant" in Isaiah 53). Przekazywane przez tradycję 72 imiona Bo ga zdają się odpowiadać 72 imionom Metatro na; Suria, Tatriel, Sasnigiel, Lad, Jofiel - to tylko niektóre z nich. Talmud Jewamot (16b) przypisuje Metatronowi autorstwo wersetu 25 Psalmu 37 i współautorstwo wersetu 16 w Księ dze Izajasza 24. Zohar nazywa Metatrona laską Mojżesza, z której 'z jednego końca wydobywa się życie, a z drugiego - śmierć". W Traditions of the Jews (t. 2, s. 408) Eisenmengera, Metatron jest najwyższym rangą aniołem śmierci, które mu Bóg każdego ranka wydaje polecenia od nośnie do dusz, które mają być tego dnia 'za brane" do nieba. Polecenia te Metatron przeka zuje następnie swoim podwladnym, Gabrielowi i Samaelowi. Pogląd, że Metatron był aniołem potężniejszym niż Gabriel czy Samael, rejestrują także Chronicles of Jerahmeel: kiedy egipscy ma gowie, Jannes i Jambres, wstąpili do nieba (jak się zdaje, za pomocą czarów), dwaj biblijni anio łowie okazali się bezradni i dopiero Metatron zdołał zmusić nieproszonych gości do powrotu na ziemię. W Jalkut Hadasz Metatron jest anio łem "naznaczonym nad Michalem i Gabrielem". O rozmiarach Metatrona Zohar powiada, że anioł ten jest 'ogromny jak cały świat" (w trady cji rabinackiej równie wielki był Adam, zanim zgrzeszył). Jednym z sekretnych imion Meta trona jest Bizbul (zob. Wizje Ezechiela). King (The Gnostics and Their Remains, s. 15) twierdzi, że Metatron to "perski Mitra". Odeberg (3 Enoch) cytuje inne źródła wspierające ten pogląd. W angelologii żydowskiej Metatron jest "anio łem, który przed potopem nakazal innemu aniołowi obwieścić, że Bóg zamierza zniszczyć świat" (zob. [haslo] 'Metatron' w: New Jewish Encyclopedia, t. 8). Wśród licznych misji i czy nów przypisywanych Metatronowi wymienić należy powstrzymanie ręki Abrahama, kiedy ten sięgnął po nóż, aby złożyć ofiarę z syna (oca lenie Izaaka przypisywano także Michałowi, Zadkielowi, Tadielowi, oraz "aniołowi Pańskie mu", o którym mówi Księga Rodzaju 22,11-15). Według Talmudu Awoda Zara 3b, ?Metatron po maga Bogu w nauczaniu młodzieży. Podczas gdy Bóg poświęca tej pracy ostatnie trzy go dziny dnia, Metatron pelni tę funkcję przez re sztę doby" (zob. Cohen, Talmud, s. 77-78; por. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydow skich, s.178; Ze skarbnicy midraszy, s. 16, 245, 253 i 107; Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 106, 110).
Metrator - "przenajświętszy anioł" przywo ływany w zaklęciach magicznych, zwłaszcza w zaklęciach "igły i innych wyrobów metalo wych", w czasie których inwokant winien re cytować Psalmy 31 i 42.
Michael (Michał) ("któż jak Bóg') - w tradycji biblijnej i pobiblijnej, w literaturze chrześcijańskiej, żydowskiej i muzułmańskiej Michał jest zgodnie uważany za najpotężniejszego z aniołów. Anioł ten wywodzi się z mitologii Chaldejczyków, którzy czcili go jako bóstwo. W tradycji żydowskiej Michał jest wodzem chóru cnót i archaniołów, księciem Bożej obecności, aniolem skru chy, sprawiedliwości, miłosierdzia i uświęce nia; jest także władcą czwartego nieba, aniolem opiekuńczym Izraela, stróżem Jakuba, pogromcą Szatana. [W Biblii Michał jest księciem aniołów, wspierającym Izraela w walce z Persami, a także zapowiedzianym obrońcą narodu wy branego (ludu Bożego) w czasach ostatecznych (zob. Dn 10,13. 21; 12, 1). W Apokalipsie św. Ja na (12, 7-9), Michał jest wodzem zastępów niebiańskich walczących ze Smokiem (Szatanem); w wyniku walki na niebie "został strącony wielki Smok, [...] a z nim strąceni zostali jego aniołowie" - przyp. tłum.] Sekretne imię Mi chała brzmi: Sabatiel. W mitologii islamu anioł ten nosi imię Mika'il. Jako wybawiciel wierzą cych stanowi odpowiednik Saoszjanta (zbawi ciela) z Zend Awesty. Midrasz Raba (Exodus 18) przypisuje Michałowi autorstwo całego Psalmu 85. Ponadto Michała utożsamiano z aniołem, który rozgromił wojska Sennacheryba (czyn ten przypisywano także Urielowi, Gabrielowi i Ra mielowi), oraz aniołem, który powstrzymał dłoń Abrahama, kiedy ten chciał złożyć w ofie rze Izaaka (ten czyn z kolei przypisywano również Tadielowi i Metatronowi). W tradycji żydowskiej (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 2, s. 303), ?ogień, który Mojżesz widział w płonącym krzewie, miał wygląd Michała, który zstąpił z niebios jako zwiastun Szechiny' (aniołem płonącego krzewu zazwyczaj nazywa się > Zagzagela). Według Talmudu Berachot 35 (w komentarzu do Księgi Rodzaju 18,1-10) Sara rozpoznała Michała w jednym z trzech "mężów, których gościł Abraham. Legenda głosi, że Michał - wraz z Gabrielem, Urielem, Ra fałem (Rafaelem) i Metatronem - uczestniczył w pogrzebie Mojżesza i wówczas ?tocząc rozprawę z diabłem spierał się o ciało" Prawodaw cy (zob. Jud 9; por. apokryficzne Wniebowzięcie Mojżesza). W tekstach mistycznych i okultystycznych Michał często jest utożsamiany z Duchem Swiętym, Logosem, Bogiem, Metatronem. W greckiej Apokalipsie Barucha Michał "dzierży klucze do Królestwa Niebieskiego" (w tradycji ludowej funkcję tę zazwyczaj pełni św. Piotr). [W południowosłowiańskiej wersji tego apokry fu Michał trzyma w ręku nie klucze, ale "ogrom ną skarbonę, głęboką jako przestworza dzielące ziemię do nieba", w którą anioł ten 'zbiera lu dzkie modlitwy" (zob. Objawienie Barucha, w: Siedem niebios i ziemia, s. 41) - przyp. tłum.] Według najwcześniejszych tradycji islamu, Mi chał przebywa w siódmym niebie 'na brzegu Wielkiego Morza, otoczony niezliczonymi za stępami aniołów'; ma szmaragdowe skrzydła i "okrywają go szafranowe włosy, z których każdy ma miliony twarzy i ust, i tyleż samo języków, które w milionie dialektów błagają Allaha o zmiłowanie". W mitologii staroperskiej Michał nosił imię Beszter, 'ten, który troszczy się o wyżywienie ludzkości', wskutek czego by wa utożsamiany z Metatronem (zob. Sale, Pre liminary Discourse, w: The Koran). Zgodnie z tą samą tradycją cherubiny zostały stworzone z łez, które Michał uronił nad grzechami wie rzących. Chrześcijanie modlą się do św. Michała Archanioła jako anioła dobrej śmierci, który prowadzi dusze zbawionych do 'wiecznej światłości". W tradycji żydowskiej Michał jest "wicekrólem niebios", a zatem pełni funkcję, którą przed swym upadkiem sprawował Szatan (zob. Regamey, YVhat Is an Angel?). Obok Ga briela, Michał był aniołem szczególnie chętnie portretowanym przez dawnych mistrzów ma larskich. Najczęściej jest on przedstawiany ze skrzydłami, jako wojownik Boży i pogromca Smoka (później funkcją tą zaczął się dzielić ze św. Jerzym). Jako anioł ważący dusze w dniu Sądu Ostatecznego (funkcję tę pełni wraz z Dokielem, Zehanpurju i innymi), trzyma w dło ni wagę sprawiedliwości. Fra Filippo Lippi, w szkicu reprodukowanym w: Jameson, Le gends of the Madonna, s. 436, przedstawił Michała na kolanach, ze świecą w dłoni, zwiastującego Maryi jej bliską śmierć (z kolei aniołem, który zwiastował Dziewicy narodziny Jezusa, był Gabriel). To samo źródło przytacza legendę o tym, jak Michał odciął ręce "pewnemu niegodziwe mu arcykapłanowi żydowskiemu", usiłującemu wywrócić mary, na których leżało ciało zmarłej Maryi (wskutek interwencji św. Piotra ręce "zuchwałego Żyda" na powrót połączyły się z ciałem). W jednym z rękopisów qumrańskich, Re gule Wojny, Michał jest nazywany "Księciem Swiatłości". Dowodzi on aniołami światłości w bitwie przeciwko legionom duchów ciemno ści, których wodzem jest demon Belial (zob. Ty loch, Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, s. 229, 240-241). W The Legends of the ]ews Ginz berga, Michał jest zwiastunem -> Szechiny; aniołem, który sprowadził Asenat do Palesty ny, jako żonę dla Józefa (zob. Graves, Patai, Mi ty hebrajskie, s. 252); aniołem, który ocalił towarzyszy Daniela z płomieni; pośrednikiem mię dzy Mordechajem i Esterą; aniołem, który zburzył Babilon i który zawiadomił upadłych aniołów o Potopie (por. Cohen, Talmud, s. 76; Unterman, Słownik tradycji i legend żydowskich, s.179-180). Jak głosi legenda, gdy Michał płacze, jego łzy przemieniają się w drogocenne kamie nie. W poemacie Longfellowa The Golden Legend Michał jest duchem planety Merkury i "udzie la daru cierpliwości". Michał jest też jednym z głównych bohaterów Boskiej komedii Dantego i Raju utraconego Miltona. W literaturze współczesnej pojawia się w powieści Roberta Nathana The Bishop's Wife, oraz w wierszu Williama But lera Yeatsa Róża pokoju. W roku 1950 papież Pius XII ogłosił Michała Archanioła patronem policjantów.
Mitra (Mihr, Mihir, Miher) - w mitologii sta roperskiej, anioł władający siódmym miesiącem (wrzesień) [sic!] a także szesnastym dniem wszystkich pozostałych miesięcy. Mitra jest też jednym z 28 jazatów, które otaczają tron Ahura Mazdy; pochodzi on z 'raju na Wschodzie, ma tysiąc uszu i dziesięć tysięcy oczu'. W mitologii Ariów Mitra jest bogiem światłości, który wy znacza duszom pobożnych ich miejsce w niebie (zob. Hyde, Historia Religionis Veterum Persa rum; The Dabistan, s. 145; Lenormant, Chaldean Magicy. Magowie twierdzili, że w dniu Sądu Ostatecznego dwóch aniołów stanie przy wejściu na most zwany al Sirat (most ten będzie cieńszy niż włos i ostrzejszy niż miecz). Jednym z aniołów będzie Mitra, drugim Sorusz (Srao sza). Mitra, jako anioł boskiego miłosierdzia, bę dzie dzierżył w dłoni wagę, na której zważone zostaną ludzkie uczynki. Jeśli przeważą dobre, dusza zostanie przepuszczona przez most pro wadzący do raju; jeśli przeważą złe, wówczas Sorusz, jako anioł boskiej sprawiedliwości, strą ci duszę do piekła (zob. Sale, Preliminary Dis course, w: The Koran, s. 64; por. Boyce, Zaratu sztrianie, s. 45, 100, 102). W kosmologii wedyjskiej, Mitra jest jednym ze świetlistych bóstw, będących odpowiednikiem judeochrześcijańskich aniołów. King (The Gnostics and Their Re mains) utożsamia Mitre z --> Metatronem.
Moloch (Molech) - w Raju utraconym Milto na, upadły anioł, "najzacieklejszy / I najmocniejszy z duchów, które w Niebie / Wojnę to czyły" (II, 50-53). W tradycji żydowskiej, Mo loch to kananejski bóg ognia, któremu składano ofiary z dzieci (zob. 2 Krl 23,10). [W okultyzmie demon ten jest "księciem krainy łez, członkiem rady piekielnej" (zob. De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, s. 123-124) - przyp. tłum.]
N
Nergal ("wielki bohater", "wielki król", "król śmierci") - w mitologii babilońskiej Nergal (Nirgal, Nirgali) był planetarnym władcą tygo dnia. U Akadyjczyków było to bóstwo o lwiej głowie; u Chaldejczyków, jeden z czterech głównych duchów opiekuńczych (aniołów stró żów). W Biblii Nergal jest bogiem "ludzi Kuta", odpowiednikiem Baala, bóstwa Hadesu (zob. 2 Krl 17, 30; Forlong, Encyclopedia of Religions). W tradycjach sumeryjsko-chaldejsko-palestyńskich Nergal jest władcą letniego słońca. W gnostycyzmie jest królem Hadesu (podobnie jak w Piśmie Swiętym). W okultyzmie Nergal jest szefem tajnej policji piekielnego imperium (zob. De Plancy, Słownik wiedzy tajemnej, s. 127). Uważany jest za bóstwo zarazy, wojny, gorączki, a także za ducha planety Mars i jednego z dwunastu aniołów rządzących znakami zodiaku. Na medalionie z kolekcji Le Clercqa Nergal jest przedstawiony, po jednej stronie, jako bóg o lwiej głowie, po drugiej, ze skrzydłami i szponiastymi łapami.
Nuriel ("ogień") - w żydowskiej legendzie, anioł burzy gradowej. Mojżesz spotkał Nuriela w drugim niebie. Kiedy anioł ten wychodzi od strony Chesed ("miłość"), ukazuje się w postaci orła; gdy wychodzi od strony Gewura ("potę ga"), orłem tym jest Uriel. W syryjskiej Księdze Opieki Nuriel jest jednym z hierarchów niebiań skich przywoływanych w zaklęciach magicz nych (obok Szamsziela, Serafiela, Michała i in nych wysokich rangą aniołów). Według Zoharu, Nuriel rządzi znakiem Panny. Jest wysoki "na 300 farsangów i dowodzi 50 miriadami aniołów z ognia i wody". Wyżsi niż Nuriel są jedynie aniołowie chóru erelim, grigori, Af i Chema, oraz Metatron, którego wzrostem przewyższają już tylko Hadarniel i Anafiel. W gnostycyzmie Nuriel jest jednym z siedmiu podwładnych Jehue la, księcia ognia (zob. C.W. King, The Gnostics and Their Remains, s. 15; Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 2, s. 306 i t. 5, s. 418). Imię Nuriela znaleziono także na hebrajskim amulecie (ka mea) mającym chronić przed złem (zob. Schrire, Hebrew Amulets).
O
Nuriel ("ogień") - w żydowskiej legendzie, anioł burzy gradowej. Mojżesz spotkał Nuriela w drugim niebie. Kiedy anioł ten wychodzi od strony Chesed ("miłość"), ukazuje się w postaci orła; gdy wychodzi od strony Gewura ("potę ga"), orłem tym jest Uriel. W syryjskiej Księdze Opieki Nuriel jest jednym z hierarchów niebiań skich przywoływanych w zaklęciach magicz nych (obok Szamsziela, Serafiela, Michała i in nych wysokich rangą aniołów). Według Zoharu, Nuriel rządzi znakiem Panny. Jest wysoki "na 300 farsangów i dowodzi 50 miriadami aniołów z ognia i wody". Wyżsi niż Nuriel są jedynie aniołowie chóru erelim, grigori, Af i Chema, oraz Metatron, którego wzrostem przewyższają już tylko Hadarniel i Anafiel. W gnostycyzmie Nuriel jest jednym z siedmiu podwładnych Jehue la, księcia ognia (zob. C.W. King, The Gnostics and Their Remains, s. 15; Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 2, s. 306 i t. 5, s. 418). Imię Nuriela znaleziono także na hebrajskim amulecie (ka mea) mającym chronić przed złem (zob. Schrire, Hebrew Amulets).
O
Och - w okultyzmie, anioł władający Słońcem (aniołowie Słońca). Och może podarować 600 lat zdrowia (jeśli, rzecz jasna, inwokant dożyje tak sędziwego wieku). Jest też władcą 28 z 196 prowincji olimpijskich, na które podzielone jest niebo. Uważany jest za autorytet w dziedzinie mineralogii i nazywany jest "księciem alchemii". Reprodukcję pieczęci Ocha zob. w: Budge, Amu lets and Talismans, s. 389. Według Budge'a Och jest zwierzchnikiem 36 536 legionów duchów (zob. też pisma Corneliusa Agrippy).
Og - potomek upadłych aniołów; syn Hiji. wnuka Szemhazaja, oraz brat Sihona. W tradycji żydowskiej Og jest amoryckim olbrzymem, którego zgładził Mojżesz. W Księdze Liczb (21, 33) oraz Księdze Powtórzonego Prawa (3, 1-7) Og jest królem Baszanu, którego Bóg wydał w ręce Izraela. Istnieje legenda, że Og przeżył potop na dachu arki Noego (por. Graves, Patai, Mitv hebrajskie, s. 17, 116; Unterman, Encyklopedia tra dycji i legend żydowskich, s. 202). Og jest znam także jako Palit. [Wśród apokryfów wymie nionych w Decretum Gelasianum znajdowała się "heretycka księga o gigancie imieniem Og, o którym podają, iż po potopie walczył ze smokiem" (zob. Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 1, s. 58) - przyp. tłum.]
Oribel - jedna z form imienia Uriel; anioł, którego kult został oficjalnie zakazany przez pa pieża Zachariasza podczas synodu rzymskiego w 745 roku (zob. Hugo, Pracownicy morza; Hey wood, The Hierarchy o f the Blessed Angels). Oriel (Auriel, "światło Boga") - jeden z 70 aniołów amuletów porodowych; także jeden z aniołów rządzących dziesiątą godziną dnia. W Malache Elion, Oriel zwany jest aniołem prze znaczenia (zob. Księga Razjela; Budge, Amulets .rnd Talismans). gentów świata oraz aniołem godziny drugiej, służącym pod rozkazami Anaela. W doktrynie talizmanów Paracelsusa Orifiel jest głównym Talizmanem i pełni funkcję jednego z geniuszy (duchów) planetarnych Egiptu; jest także anio łem soboty. W poemacie Longfellowa The Gol den Legend, Orifiel jest aniołem planety Saturn (w pierwszym wydaniu tego utworu był nim Anachiel). Orifiel jest też jednym z bohaterów sztuki Remy'ego de Gourmonta Lilith. W The Devil's Own Dear Son Cabella jest on "oportuni stycznym archaniołem" (zob. Christian, The Hi story and Practice of Magic, t. 1, s. 317).
Ormuzd (Ormazd, Ohrmazd) - w zaratustrianizmie, najwyższe dobro, książę światłości, bliźniaczy brat Arymana, księcia zła i ciemności; każdy z nich sprawuje niepodzielną władzę w swoim królestwie. Dualizm ten został odrzucony przez judaizm i chrześcijaństwo, które są religiami monoteistycznymi, i w których zło istnieje jedynie z przyzwoleniem Boga. Ormuzd jest przedstawiany jako brodaty mężczyzna, któremu towarzyszą aniołowie.
P
Og - potomek upadłych aniołów; syn Hiji. wnuka Szemhazaja, oraz brat Sihona. W tradycji żydowskiej Og jest amoryckim olbrzymem, którego zgładził Mojżesz. W Księdze Liczb (21, 33) oraz Księdze Powtórzonego Prawa (3, 1-7) Og jest królem Baszanu, którego Bóg wydał w ręce Izraela. Istnieje legenda, że Og przeżył potop na dachu arki Noego (por. Graves, Patai, Mitv hebrajskie, s. 17, 116; Unterman, Encyklopedia tra dycji i legend żydowskich, s. 202). Og jest znam także jako Palit. [Wśród apokryfów wymie nionych w Decretum Gelasianum znajdowała się "heretycka księga o gigancie imieniem Og, o którym podają, iż po potopie walczył ze smokiem" (zob. Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 1, s. 58) - przyp. tłum.]
Oribel - jedna z form imienia Uriel; anioł, którego kult został oficjalnie zakazany przez pa pieża Zachariasza podczas synodu rzymskiego w 745 roku (zob. Hugo, Pracownicy morza; Hey wood, The Hierarchy o f the Blessed Angels). Oriel (Auriel, "światło Boga") - jeden z 70 aniołów amuletów porodowych; także jeden z aniołów rządzących dziesiątą godziną dnia. W Malache Elion, Oriel zwany jest aniołem prze znaczenia (zob. Księga Razjela; Budge, Amulets .rnd Talismans). gentów świata oraz aniołem godziny drugiej, służącym pod rozkazami Anaela. W doktrynie talizmanów Paracelsusa Orifiel jest głównym Talizmanem i pełni funkcję jednego z geniuszy (duchów) planetarnych Egiptu; jest także anio łem soboty. W poemacie Longfellowa The Gol den Legend, Orifiel jest aniołem planety Saturn (w pierwszym wydaniu tego utworu był nim Anachiel). Orifiel jest też jednym z bohaterów sztuki Remy'ego de Gourmonta Lilith. W The Devil's Own Dear Son Cabella jest on "oportuni stycznym archaniołem" (zob. Christian, The Hi story and Practice of Magic, t. 1, s. 317).
Ormuzd (Ormazd, Ohrmazd) - w zaratustrianizmie, najwyższe dobro, książę światłości, bliźniaczy brat Arymana, księcia zła i ciemności; każdy z nich sprawuje niepodzielną władzę w swoim królestwie. Dualizm ten został odrzucony przez judaizm i chrześcijaństwo, które są religiami monoteistycznymi, i w których zło istnieje jedynie z przyzwoleniem Boga. Ormuzd jest przedstawiany jako brodaty mężczyzna, któremu towarzyszą aniołowie.
P
Pa'azjel - w hebrajskiej Księdze Henocha, jed no z imion anioła Metatrona.
palatynaty - jak wynika z pomieszczonego w The Greater Key of Solomon Mathersa zaklęcia czyniącego człowieka niewidzialnym, jest to określenie jednego z dziewięciu chórów hierar chii niebiańskiej, odpowiadającego rangą chó rowi potęg (zob. Shah, Occultism, s. 161).
Pilalael - jeden z licznych aniołów strzegą cych bram Zachodniego Wiatru (zob. Ozar Mi drashim, t. 2, s. 316).
Piołun - w Apokalipsie św. Jana (8, 11), Pio łun to "imię gwiazdy", która spadła z nieba na dźwięk trzeciej trąby. Według A Dictionary ot the Holy Bible (wyd. American Tract Society, 1859) imię to "oznacza potężnego księcia czv też moc powietrzną, narzędzie srogiego sądu nad wielką liczbą grzeszników". Możliwe za tem, że Piołun to jedno z imion Szatana, którego św. Paweł nazywał "władcą potęg powietrza". Angielska pisarka doby romantyzmu, Marie Corelli, jest autorką powieści zatytułowanej Wormwood (Piołun). W innej powieści (The Screwtape Letters C.S. Lewisa) Piołun jest "mło dym diabłem ziemi" oraz siostrzeńcem Screw tape'a ("wysokiego urzędnika Jego Szatań skiej Mości"). W Hamlecie, gdy Królowa-Aktor ka wypowiada słowa: "Obym drugiego [męża] wziąwszy pod przekleństwem żyła, / Ta ma drugiego, która pierwszego zabiła" - Hamlet mówi do siebie na stronie: "Piołun, piołuń'. Wątpliwe jednak, by Szekspir miał na myśli anioła Apokalipsy; wyrażenie to oznacza raczej uczucie goryczy i takie też jest oryginalne zna czenie słowa "piołun' (łac. absinthium).
Pistis Sofia ("wiara", "mądrość") - w tra dycji gnostyckiej, jeden z najwyższych rangą eonów (eon żeński). Pistis Sofia zrodziła "naj potężniejszych aniołów" oraz wysłała węża do raju, aby zwiódł Adama i Ewę (zob. Mead, Pistis Sophia). Według Dialogu Zbawiciela Pistis Sofia jest córką -> Barbelo (por. Rudolph, Gnoza; Jo nas, Religia gnozy; Quispel, Gnoza).
Pronoia ("opatrzność", "przewidywanie") w gnostycyzmie, potężny archont lub siła nie biańska, która, według legendy, pomagała Bo gu ukształtować Adama (zob. Apokryf Jana; Ru dolph, Gnoza, s. 127 i n.; Doresse, The Secret Books of Egyptian Gnostics, s. 204-205). Według arabskiej legendy Bóg wysłał czterech aniołów po siedem garści ziemi, z której miał zostać ule piony Adam (-> Izrafel); w mitologii staroper skiej w stworzeniu pierwszych rodziców brały udział wszystkie planety, a jedną z nich była Pronoia. Bar-Chonaj twierdzi, że "mit ten został przejęty od Chaldejczyków" (-> Ptahil).
Psychopomp(us) - Eliasz (Sandalfon) w nie bie pełni funkcję psychopompa, tj. przewodnika dusz, który prowadzi pobożnych do wyznaczo nego im miejsca w raju (zob. Ginzberg, The Le gends of the Jezus, s. 589; por. Hermes Psycho pompus w mitologii greckiej).
Psychopompoi - anielscy przewodnicy dusz (ich wodzem jest Eliasz-Sandalfon), którzy to warzyszą duszom ludzkim podczas ich drogi do nieba. Za wodza psychopompoi uważany jest także Michał.
R
palatynaty - jak wynika z pomieszczonego w The Greater Key of Solomon Mathersa zaklęcia czyniącego człowieka niewidzialnym, jest to określenie jednego z dziewięciu chórów hierar chii niebiańskiej, odpowiadającego rangą chó rowi potęg (zob. Shah, Occultism, s. 161).
Pilalael - jeden z licznych aniołów strzegą cych bram Zachodniego Wiatru (zob. Ozar Mi drashim, t. 2, s. 316).
Piołun - w Apokalipsie św. Jana (8, 11), Pio łun to "imię gwiazdy", która spadła z nieba na dźwięk trzeciej trąby. Według A Dictionary ot the Holy Bible (wyd. American Tract Society, 1859) imię to "oznacza potężnego księcia czv też moc powietrzną, narzędzie srogiego sądu nad wielką liczbą grzeszników". Możliwe za tem, że Piołun to jedno z imion Szatana, którego św. Paweł nazywał "władcą potęg powietrza". Angielska pisarka doby romantyzmu, Marie Corelli, jest autorką powieści zatytułowanej Wormwood (Piołun). W innej powieści (The Screwtape Letters C.S. Lewisa) Piołun jest "mło dym diabłem ziemi" oraz siostrzeńcem Screw tape'a ("wysokiego urzędnika Jego Szatań skiej Mości"). W Hamlecie, gdy Królowa-Aktor ka wypowiada słowa: "Obym drugiego [męża] wziąwszy pod przekleństwem żyła, / Ta ma drugiego, która pierwszego zabiła" - Hamlet mówi do siebie na stronie: "Piołun, piołuń'. Wątpliwe jednak, by Szekspir miał na myśli anioła Apokalipsy; wyrażenie to oznacza raczej uczucie goryczy i takie też jest oryginalne zna czenie słowa "piołun' (łac. absinthium).
Pistis Sofia ("wiara", "mądrość") - w tra dycji gnostyckiej, jeden z najwyższych rangą eonów (eon żeński). Pistis Sofia zrodziła "naj potężniejszych aniołów" oraz wysłała węża do raju, aby zwiódł Adama i Ewę (zob. Mead, Pistis Sophia). Według Dialogu Zbawiciela Pistis Sofia jest córką -> Barbelo (por. Rudolph, Gnoza; Jo nas, Religia gnozy; Quispel, Gnoza).
Pronoia ("opatrzność", "przewidywanie") w gnostycyzmie, potężny archont lub siła nie biańska, która, według legendy, pomagała Bo gu ukształtować Adama (zob. Apokryf Jana; Ru dolph, Gnoza, s. 127 i n.; Doresse, The Secret Books of Egyptian Gnostics, s. 204-205). Według arabskiej legendy Bóg wysłał czterech aniołów po siedem garści ziemi, z której miał zostać ule piony Adam (-> Izrafel); w mitologii staroper skiej w stworzeniu pierwszych rodziców brały udział wszystkie planety, a jedną z nich była Pronoia. Bar-Chonaj twierdzi, że "mit ten został przejęty od Chaldejczyków" (-> Ptahil).
Psychopomp(us) - Eliasz (Sandalfon) w nie bie pełni funkcję psychopompa, tj. przewodnika dusz, który prowadzi pobożnych do wyznaczo nego im miejsca w raju (zob. Ginzberg, The Le gends of the Jezus, s. 589; por. Hermes Psycho pompus w mitologii greckiej).
Psychopompoi - anielscy przewodnicy dusz (ich wodzem jest Eliasz-Sandalfon), którzy to warzyszą duszom ludzkim podczas ich drogi do nieba. Za wodza psychopompoi uważany jest także Michał.
R
Raamiel ("drżący przed Bogiem") - anioł sprawujący władzę nad gromem. Według nie których źródeł okultystycznych, Raamiel jest aniołem upadłym (� Ramiel).
Rafał lub Rafael (Rofael, "Bóg uleczył") anioł chaldejskiego pochodzenia; pierwotnie no sił imię Labiel. W tradycji pobiblijnej Rafał jest jednym z trzech archaniołów. Po raz pierwszy pojawił się w Księdze Tobiasza (pozakanonicz nej w judaizmie, apokryficznej w protestantc zmie, kanonicznej w katolicyzmie). W księdze tej Rafał jest towarzyszem i przewodnikiem mło dego Tobiasza, podczas jego wędrówki z Medii do Niniwy. Dopiero u kresu podróży Rafał wy jawia Tobiaszowi swoją prawdziwą tożsamość "Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu aniołów, któ rzy stoją w pogotowiu i wchodzą przed maje stat Pański' (zob. `l� 12, 15; sceny z tej księgi są tematem kilku drzeworytów Biblii Koloń skiej). W etiopskiej Księdze Henochn (20, 22, 40), Rafael jest "jednym z Czuwających", przewod nikiem po szeolu (tj. piekle) oraz "jedną z czte rech obecności, ustanowionych nad wszystkimi chorobami i ranami córek i synów człowie czych". [Rafał jest też jednym z czterech na zwanych z imienia aniołów (trzej pozostali to Michał, Gabriel i Sariel), których wymienia es seńska Regula Wojny (zob. Tyloch, Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, s. 219). W lite raturze apokryficznej, Rafał jest jednym z anio łów, którzy zasadzili rajski ogród (zob. Siedem niebios i ziemia, s. 39); aniołem, który w raju wyjawiał Adamowi "pewne sekrety mistycz ne'; jednym z aniołów, którzy pochowali Abla i Adama, oraz aniołem, który z polecenia Boga ukarał upadłego Azaela (zob. Graves, Patai, Mi ty hebrajskie, s. 85, 97, 107) - przyp. thzm.] Ra bi Abba powiada w Zoharze, że "Rafał uzdrawia ziemię, i za jego sprawą [...] ziemia udziela schronienia człowiekowi, którego on także le czy z jego chorób". W kabale i Talmudzie Joma 37a Rafał jest jednym z trzech aniołów (dwaj pozostali to Michał i Gabriel), którzy odwiedzili Abrahama (por. Rdz 18). Rafael miał wówczas "za zadanie usunąć dolegliwości patriarchy związane z obrzezaniem" (zob. Cohen, Talmud, s. 77; Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 171). W The Legends o f the Jews Ginzberga Rafał jest aniołem, którego Bóg posłał, aby uleczył staw biodrowy Jakuba wywichnięty w czasie walki z bezimiennym aniołem (lub Bogiem) w Penuel (anioł ten jest zazwyczaj identyfikowany jako Michał, Metatron, Uriel lub Samael). Według in nej legendy Rafał był aniołem, który po potopie podarował Noemu "księgę mądrości', będącą najprawdopodobniej słynną Księgą Razjela (por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 117, 123). W hierarchii niebiańskiej Rafał piastuje wiele wysokich stanowisk: jest regentem Słońca, wo dzem chóru cnót, gubernatorem Południa, strażnikiem Zachodu, księciem drugiego nieba, nadzorcą wieczornych wiatrów, stróżem Drze wa Życia w Edenie, jednym z sześciu aniołów skruchy, a także aniołem modlitwy, miłości, ra dości i światłości. Przede wszystkim jednak, jak wskazuje już samo jego imię, jest aniołem zdro wia. [W tradycji katolickiej Rafał jest również aniołem podróży oraz aniołem pocieszycielem męczenników za wiarę (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o Aniołach..., s. 51) - przyp. tłum.] We dług niektórych źródeł Rafał był także aniel skim doradcą Izaaka (zob. Barrett, The Ma gus, t. 2). Anioł należy do co najmniej czterech chórów niebiańskich: serafinów, cherubinów, panowań i potęg. Według XV-wiecznego okul tysty, Trithemiusa von Spanheima, jest on jed nym z siedmiu aniołów Apokalipsy. Rafała wy mienia się także wśród dziesięciu świętych se firot; w kabale jest on aniołem szóstej sefiry (Tiferet). Jakkolwiek anioł, który "poruszał wo dę" w sadzawce Betesda, nie jest nazwany z imienia (zob. J 5), wielu egzegetów, począw szy od św. Hieronima, utrzymuje, że był nim Rafał (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o Aniołach..., s. 51). Dość niespodziewanie (być może dlate go, że był przewodnikiem po szeolu), na ofickiej tablicy astrologicznej Rafał został przedstawio ny jako ziemski demon, "podobny do węża" (zob. Orygenes, Przeciw Celsusowi, s. 306; Legge, Forerunners and Ri�als of Christianity, t. 2, s. 70). Na obrazach takich malarzy, jak Botticini, Lor rain, Pollajuolo, Ghirlandaio, Tycjan czy Rem brandt, Rafał jest przedstawiany z kosturem pielgrzymim i rybą w ręku; jako uskrzydlo ny święty, spożywający wieczerzę z Adamem i Ewą; jako "towarzyski duch" (określenie Mil tona w Raju utraconym V, 271); jako "sześcio skrzydły serafin"; a także jako jeden z siedmiu aniołów obecności Bożej (o aniołach tych wspo mina William Blake w poemacie Milton). Le gend związanych z Rafałem jest bardzo wiele, warto jednak przytoczyć jeszcze jedną, pomie szczoną w The Testament of Solomon Conybeare'a. Otóż, gdy Salomon modlił się o pomoc w bu dowie Swiątyni, Bóg posłał Rafała, aby poda rował królowi magiczny pierścień. Pierścień, na którym była wyryta pięcioramienna gwiazda. dawał właścicielowi władzę nad demonami Tak więc Salomon zdołał ukończyć budowę Świątyni dzięki "niewolniczej prac�' demonó�� (� Asmodeusz).
Raguel (Raguil, Rasuil, Rufael, Surjan, Akrasjel - "przyjaciel Boga") - w tradycjach o He nochu, jeden z siedmiu archaniołów. Raguel jest aniołem Ziemi oraz strażnikiem drugiego (lub czwartego) nieba. "Dokonuje [on] zemsty na świecie dostojników niebiańskich", co zdaniem większości komentatorów oznacza, że Raguel wykonuje na aniołach wyroki boskiego sądu. Mimo tak poważnej funkcji kult Raguela (oraz kilku innych aniołów, w tym Uriela) został po tępiony przez synod rzymski w 745 r. (zob. Gu riewicz, Problemy średniowiecznej kultury ludowej, s. 110). W Pracownikach morza Hugo Raguhel (Raguel) jest demonem, który jedynie "podaje się za świętego" i którego papież Zachariasz "zdemaskował i wyrzucił z kościelnego kalen darza, wraz z innymi demonami noszącymi imiona Oribel i Tobiel" (� Tubuas). Tischen dorf opublikował fragment zakończenia tzw. rękopisu E Apokalipsy św. Jana, którego nie ma w kanonicznej wersji tekstu. Brzmi on na stępująco: "Wtedy Pan pośle anioła Raguela, mówiąc: Idź i zatrąb na aniołów zimna i śniegu i lodu, i wylej gniew mój na tych, którzy stoją po lewicy" (misję Raguela poprzedzało oddzie lenie owiec od kozłów). W gnostycyzmie Ra guela utożsamiano z aniołem o imieniu Telesis. W słowiańskiej Księdze Henocha Raguel (jako Raguil, Rasuil lub Samuil) jest aniołem, który jeszcze za życia przeniósł wiekowego patriar chę do nieba (por. Rdz 5, 24; wyczyn ten przy pisywano także � Anafielowi). [Według in nych źródeł Raguel (Raguil, Rasuil) był jednym z dwóch aniołów, którzy towarzyszyli Heno chowi w drodze do nieba i na ziemię; drugim był Samuil lub Semil (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 51-52) - przyp. tłum.] W jedno aktowej operze The Masque o f Angels, wystawio nej w Nowym Jorku w lutym 1966 r., Raguel był aniołem chóru księstw.
Ramiel (Remiel, Fanuel, Uriel, Jerahmiel, Jere miel) - w syryjskiej Apokalipsie Barucha Ra miel, jako "opiekun prawdziwych wizji', tłu maczy wizje Barucha i wyjawia mu, że jest anio łem, który rozgromił wojska Sennacheryba (wyczyn ten przypisuje się także Urielowi, Mi chałowi i Gabrielowi). Ramiel jest władcą gro mu (podobnie jak Uriel) oraz przewodnikiem dusz, które u kresu czasów zdążać będą na Sąd Ostateczny (podobnie jak Zehanpurju). W tra dycjach o Henochu Ramiel (Remiel) jest jednym z siedmiu archaniołów stojących przed tronem Boga, ale także wodzem aniołów upadłych (zob. etiopska Księga Henocha 6, 20). W Księgach Sybilli Ramiel jest "jednym z pięciu aniołów, które wiodą dusze ludzkie na sąd" (pozostali czterej to Arakiel, Uriel, Samiel i Azjel). W Raju utra conym (VI, 472) Ramiel walczy w zastępach Sza tana i pierwszego dnia bitwy w niebie, wraz z Arielem i Ariokiem, ginie z ręki Abdiela. Wie lu badaczy twórczości Miltona (m.in. Keightley i Baldwin) przez dłuższy czas sądziło, że autor Raju utraconego "wymyślił anioła Ramiela", po dobnie jak Ituriela, Zofiela i Zefona, jednak imiona te wymieniają liczne (znane Miltonowi) teksty apokryficzne i talmudyczne.
Razjel ("tajemnica Boga", "anioł tajemnic" Racjel, Akrasjel, Galizur, Sarakael, Suriel) "anioł tajemnych światów i wódz najwyższych tajemnic" (zob. M. Gaster, The Sword of Moses). W kabale Razjel jest personifikacją sefiry Cho chma (mądrość), drugiej z dziesięciu świętych sefirot. W tradycji rabinackiej Razjel jest legen darnym autorem Księgi Razjela (Sefer Raziel), "w której zawiera się cała mądrość ziemska i niebiańska". Jakkolwiek prawdziwy autor Księgi Razjela nie jest znany, zazwyczaj uważa się, że był nim jeden z dwóch średniowiecznych kabalistów żydowskich: Izaak Ślepy lub Eleazar z Wormacji. Legenda głosi, że kiedy Razjel po darował swą księgę Adamowi, inni aniołowie, z zawiści, wykradli ją i wrzucili do morza. Wówczas Bóg nakazał Rahabowi, pierwotnemu potworowi i demonowi głębin, wyłowić bez cenną księgę i zwrócić ją Adamowi, co też Ra hab posłusznie uczynił. [Jak czytamy w Zoharze, "gdy Pierwszy Człowiek opuszczał Ogród Edeński, wziął Księgę, ale ona uleciała z jego ręki. Zapłakał Adam przed Bogiem i jął się mod lić, i Bóg wrócił Księgę jego dłoniom, tak by Synowie Człowieczy nie zapomnieli i nie za tracili owej Mądrości, i by mogli dokładać sta rań, aby rozpoznać swego Pana" (zob. Opowieści Zoharu, s. 58) - przyp. tłum.] Później Księga Razjela trafiła w ręce Henocha (który, jak się uważa, przypisał sobie jej autorstwo i nazwał ją Księgą Henocha). Następnym jej właścicielem był Noe, a po nim król Salomon, który, zdaniem demonologów, właśnie Księdze Razjela zawdzię czał swą wiedzę i znajomość magii (zob. De Plancy, Dictionnaire Infernal). Według midraszy Noe zbudował arkę dzięki wskazówkom za wartym w tej samej księdze (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 1, s. 154-157; Jastrow, He brew and Babylonian Traditions). [Według innej wersji tej legendy anioł Razjel podarował Ada mowi i Noemu dwie różne księgi. "Na Sefer Raziel, księgę tajemnic przekazaną Adamowi, składają się receptury lekarstw i mistyczne roz ważania [...]. Księga tajemna wręczona Noemu, Sefer ha-Razin, zawiera informacje o czarach, se gulot i amuletach, a także opisy siedmiu nie bios, przez które odbywa swą podróż mistyk Maase Merkawa" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 230) - przyp. tłum.] W Zoharze czytamy, że "w środku Księgi [Razjela] znajdował się obraz Wiedzy służącej do rozpoznawania tysiąca pięciuset kluczy [do tajemnic świata], które nie zostały przekazane Najwyższym Świętym [tj. aniołom]" (zob. Opo wieści Zoharu, s. 58). Z kolei według Targumu do Księgi Koheleta 10, 20, "Każdego dnia anioł Razjel stojąc na górze Horeb rozgłasza sekrety ludzi całej ludzkości, a jego głos rozbrzmiewa po całym świecie" (zob. Graves, Patai, Mity he brajskie, s. 52). W kabale Razjel jest jednym z dziesięciu (dziewięciu) archaniołów świata berija (kreacji); w świecie tym każda sefira ma swojego archanioła, który nią rządzi; pozostali archaniołowie świata berija to: Metatron, Caf kiel, Cadkiel, Kamael, Michał, Haniel, Rafał, Ga briel i Sandalfon (zob. Mathers, The Kabbalah Unveiled; Westcott, An Introduction to the Study of the Kabbalah, s. 54-55). Według Majmonidesa (Miszne Tora) Razjel jest wodzem chóru erelim oraz heroldem Boga i anielskim doradcą Ada ma. Sławny XIII-wieczny kabalista, Abraham ben Samuel Abulafia, podpisywał swoje trakta ty jako "Razjel" (także jako "Zechariasz"). Razwan - w mitologii arabskiej, "skarbnik raju" i "oddźwierny niebios' (zob. The Dabistan, s. 385).
Rufael - jedna z form imienia Rafael (Rafał) lub zniekształcenie imienia � Raguel. W etiop skiej Księdze Henocha Rufael rozmawia z Micha łem o upadku aniołów.
S
Rafał lub Rafael (Rofael, "Bóg uleczył") anioł chaldejskiego pochodzenia; pierwotnie no sił imię Labiel. W tradycji pobiblijnej Rafał jest jednym z trzech archaniołów. Po raz pierwszy pojawił się w Księdze Tobiasza (pozakanonicz nej w judaizmie, apokryficznej w protestantc zmie, kanonicznej w katolicyzmie). W księdze tej Rafał jest towarzyszem i przewodnikiem mło dego Tobiasza, podczas jego wędrówki z Medii do Niniwy. Dopiero u kresu podróży Rafał wy jawia Tobiaszowi swoją prawdziwą tożsamość "Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu aniołów, któ rzy stoją w pogotowiu i wchodzą przed maje stat Pański' (zob. `l� 12, 15; sceny z tej księgi są tematem kilku drzeworytów Biblii Koloń skiej). W etiopskiej Księdze Henochn (20, 22, 40), Rafael jest "jednym z Czuwających", przewod nikiem po szeolu (tj. piekle) oraz "jedną z czte rech obecności, ustanowionych nad wszystkimi chorobami i ranami córek i synów człowie czych". [Rafał jest też jednym z czterech na zwanych z imienia aniołów (trzej pozostali to Michał, Gabriel i Sariel), których wymienia es seńska Regula Wojny (zob. Tyloch, Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, s. 219). W lite raturze apokryficznej, Rafał jest jednym z anio łów, którzy zasadzili rajski ogród (zob. Siedem niebios i ziemia, s. 39); aniołem, który w raju wyjawiał Adamowi "pewne sekrety mistycz ne'; jednym z aniołów, którzy pochowali Abla i Adama, oraz aniołem, który z polecenia Boga ukarał upadłego Azaela (zob. Graves, Patai, Mi ty hebrajskie, s. 85, 97, 107) - przyp. thzm.] Ra bi Abba powiada w Zoharze, że "Rafał uzdrawia ziemię, i za jego sprawą [...] ziemia udziela schronienia człowiekowi, którego on także le czy z jego chorób". W kabale i Talmudzie Joma 37a Rafał jest jednym z trzech aniołów (dwaj pozostali to Michał i Gabriel), którzy odwiedzili Abrahama (por. Rdz 18). Rafael miał wówczas "za zadanie usunąć dolegliwości patriarchy związane z obrzezaniem" (zob. Cohen, Talmud, s. 77; Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 171). W The Legends o f the Jews Ginzberga Rafał jest aniołem, którego Bóg posłał, aby uleczył staw biodrowy Jakuba wywichnięty w czasie walki z bezimiennym aniołem (lub Bogiem) w Penuel (anioł ten jest zazwyczaj identyfikowany jako Michał, Metatron, Uriel lub Samael). Według in nej legendy Rafał był aniołem, który po potopie podarował Noemu "księgę mądrości', będącą najprawdopodobniej słynną Księgą Razjela (por. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 117, 123). W hierarchii niebiańskiej Rafał piastuje wiele wysokich stanowisk: jest regentem Słońca, wo dzem chóru cnót, gubernatorem Południa, strażnikiem Zachodu, księciem drugiego nieba, nadzorcą wieczornych wiatrów, stróżem Drze wa Życia w Edenie, jednym z sześciu aniołów skruchy, a także aniołem modlitwy, miłości, ra dości i światłości. Przede wszystkim jednak, jak wskazuje już samo jego imię, jest aniołem zdro wia. [W tradycji katolickiej Rafał jest również aniołem podróży oraz aniołem pocieszycielem męczenników za wiarę (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o Aniołach..., s. 51) - przyp. tłum.] We dług niektórych źródeł Rafał był także aniel skim doradcą Izaaka (zob. Barrett, The Ma gus, t. 2). Anioł należy do co najmniej czterech chórów niebiańskich: serafinów, cherubinów, panowań i potęg. Według XV-wiecznego okul tysty, Trithemiusa von Spanheima, jest on jed nym z siedmiu aniołów Apokalipsy. Rafała wy mienia się także wśród dziesięciu świętych se firot; w kabale jest on aniołem szóstej sefiry (Tiferet). Jakkolwiek anioł, który "poruszał wo dę" w sadzawce Betesda, nie jest nazwany z imienia (zob. J 5), wielu egzegetów, począw szy od św. Hieronima, utrzymuje, że był nim Rafał (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o Aniołach..., s. 51). Dość niespodziewanie (być może dlate go, że był przewodnikiem po szeolu), na ofickiej tablicy astrologicznej Rafał został przedstawio ny jako ziemski demon, "podobny do węża" (zob. Orygenes, Przeciw Celsusowi, s. 306; Legge, Forerunners and Ri�als of Christianity, t. 2, s. 70). Na obrazach takich malarzy, jak Botticini, Lor rain, Pollajuolo, Ghirlandaio, Tycjan czy Rem brandt, Rafał jest przedstawiany z kosturem pielgrzymim i rybą w ręku; jako uskrzydlo ny święty, spożywający wieczerzę z Adamem i Ewą; jako "towarzyski duch" (określenie Mil tona w Raju utraconym V, 271); jako "sześcio skrzydły serafin"; a także jako jeden z siedmiu aniołów obecności Bożej (o aniołach tych wspo mina William Blake w poemacie Milton). Le gend związanych z Rafałem jest bardzo wiele, warto jednak przytoczyć jeszcze jedną, pomie szczoną w The Testament of Solomon Conybeare'a. Otóż, gdy Salomon modlił się o pomoc w bu dowie Swiątyni, Bóg posłał Rafała, aby poda rował królowi magiczny pierścień. Pierścień, na którym była wyryta pięcioramienna gwiazda. dawał właścicielowi władzę nad demonami Tak więc Salomon zdołał ukończyć budowę Świątyni dzięki "niewolniczej prac�' demonó�� (� Asmodeusz).
Raguel (Raguil, Rasuil, Rufael, Surjan, Akrasjel - "przyjaciel Boga") - w tradycjach o He nochu, jeden z siedmiu archaniołów. Raguel jest aniołem Ziemi oraz strażnikiem drugiego (lub czwartego) nieba. "Dokonuje [on] zemsty na świecie dostojników niebiańskich", co zdaniem większości komentatorów oznacza, że Raguel wykonuje na aniołach wyroki boskiego sądu. Mimo tak poważnej funkcji kult Raguela (oraz kilku innych aniołów, w tym Uriela) został po tępiony przez synod rzymski w 745 r. (zob. Gu riewicz, Problemy średniowiecznej kultury ludowej, s. 110). W Pracownikach morza Hugo Raguhel (Raguel) jest demonem, który jedynie "podaje się za świętego" i którego papież Zachariasz "zdemaskował i wyrzucił z kościelnego kalen darza, wraz z innymi demonami noszącymi imiona Oribel i Tobiel" (� Tubuas). Tischen dorf opublikował fragment zakończenia tzw. rękopisu E Apokalipsy św. Jana, którego nie ma w kanonicznej wersji tekstu. Brzmi on na stępująco: "Wtedy Pan pośle anioła Raguela, mówiąc: Idź i zatrąb na aniołów zimna i śniegu i lodu, i wylej gniew mój na tych, którzy stoją po lewicy" (misję Raguela poprzedzało oddzie lenie owiec od kozłów). W gnostycyzmie Ra guela utożsamiano z aniołem o imieniu Telesis. W słowiańskiej Księdze Henocha Raguel (jako Raguil, Rasuil lub Samuil) jest aniołem, który jeszcze za życia przeniósł wiekowego patriar chę do nieba (por. Rdz 5, 24; wyczyn ten przy pisywano także � Anafielowi). [Według in nych źródeł Raguel (Raguil, Rasuil) był jednym z dwóch aniołów, którzy towarzyszyli Heno chowi w drodze do nieba i na ziemię; drugim był Samuil lub Semil (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 51-52) - przyp. tłum.] W jedno aktowej operze The Masque o f Angels, wystawio nej w Nowym Jorku w lutym 1966 r., Raguel był aniołem chóru księstw.
Ramiel (Remiel, Fanuel, Uriel, Jerahmiel, Jere miel) - w syryjskiej Apokalipsie Barucha Ra miel, jako "opiekun prawdziwych wizji', tłu maczy wizje Barucha i wyjawia mu, że jest anio łem, który rozgromił wojska Sennacheryba (wyczyn ten przypisuje się także Urielowi, Mi chałowi i Gabrielowi). Ramiel jest władcą gro mu (podobnie jak Uriel) oraz przewodnikiem dusz, które u kresu czasów zdążać będą na Sąd Ostateczny (podobnie jak Zehanpurju). W tra dycjach o Henochu Ramiel (Remiel) jest jednym z siedmiu archaniołów stojących przed tronem Boga, ale także wodzem aniołów upadłych (zob. etiopska Księga Henocha 6, 20). W Księgach Sybilli Ramiel jest "jednym z pięciu aniołów, które wiodą dusze ludzkie na sąd" (pozostali czterej to Arakiel, Uriel, Samiel i Azjel). W Raju utra conym (VI, 472) Ramiel walczy w zastępach Sza tana i pierwszego dnia bitwy w niebie, wraz z Arielem i Ariokiem, ginie z ręki Abdiela. Wie lu badaczy twórczości Miltona (m.in. Keightley i Baldwin) przez dłuższy czas sądziło, że autor Raju utraconego "wymyślił anioła Ramiela", po dobnie jak Ituriela, Zofiela i Zefona, jednak imiona te wymieniają liczne (znane Miltonowi) teksty apokryficzne i talmudyczne.
Razjel ("tajemnica Boga", "anioł tajemnic" Racjel, Akrasjel, Galizur, Sarakael, Suriel) "anioł tajemnych światów i wódz najwyższych tajemnic" (zob. M. Gaster, The Sword of Moses). W kabale Razjel jest personifikacją sefiry Cho chma (mądrość), drugiej z dziesięciu świętych sefirot. W tradycji rabinackiej Razjel jest legen darnym autorem Księgi Razjela (Sefer Raziel), "w której zawiera się cała mądrość ziemska i niebiańska". Jakkolwiek prawdziwy autor Księgi Razjela nie jest znany, zazwyczaj uważa się, że był nim jeden z dwóch średniowiecznych kabalistów żydowskich: Izaak Ślepy lub Eleazar z Wormacji. Legenda głosi, że kiedy Razjel po darował swą księgę Adamowi, inni aniołowie, z zawiści, wykradli ją i wrzucili do morza. Wówczas Bóg nakazał Rahabowi, pierwotnemu potworowi i demonowi głębin, wyłowić bez cenną księgę i zwrócić ją Adamowi, co też Ra hab posłusznie uczynił. [Jak czytamy w Zoharze, "gdy Pierwszy Człowiek opuszczał Ogród Edeński, wziął Księgę, ale ona uleciała z jego ręki. Zapłakał Adam przed Bogiem i jął się mod lić, i Bóg wrócił Księgę jego dłoniom, tak by Synowie Człowieczy nie zapomnieli i nie za tracili owej Mądrości, i by mogli dokładać sta rań, aby rozpoznać swego Pana" (zob. Opowieści Zoharu, s. 58) - przyp. tłum.] Później Księga Razjela trafiła w ręce Henocha (który, jak się uważa, przypisał sobie jej autorstwo i nazwał ją Księgą Henocha). Następnym jej właścicielem był Noe, a po nim król Salomon, który, zdaniem demonologów, właśnie Księdze Razjela zawdzię czał swą wiedzę i znajomość magii (zob. De Plancy, Dictionnaire Infernal). Według midraszy Noe zbudował arkę dzięki wskazówkom za wartym w tej samej księdze (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 1, s. 154-157; Jastrow, He brew and Babylonian Traditions). [Według innej wersji tej legendy anioł Razjel podarował Ada mowi i Noemu dwie różne księgi. "Na Sefer Raziel, księgę tajemnic przekazaną Adamowi, składają się receptury lekarstw i mistyczne roz ważania [...]. Księga tajemna wręczona Noemu, Sefer ha-Razin, zawiera informacje o czarach, se gulot i amuletach, a także opisy siedmiu nie bios, przez które odbywa swą podróż mistyk Maase Merkawa" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 230) - przyp. tłum.] W Zoharze czytamy, że "w środku Księgi [Razjela] znajdował się obraz Wiedzy służącej do rozpoznawania tysiąca pięciuset kluczy [do tajemnic świata], które nie zostały przekazane Najwyższym Świętym [tj. aniołom]" (zob. Opo wieści Zoharu, s. 58). Z kolei według Targumu do Księgi Koheleta 10, 20, "Każdego dnia anioł Razjel stojąc na górze Horeb rozgłasza sekrety ludzi całej ludzkości, a jego głos rozbrzmiewa po całym świecie" (zob. Graves, Patai, Mity he brajskie, s. 52). W kabale Razjel jest jednym z dziesięciu (dziewięciu) archaniołów świata berija (kreacji); w świecie tym każda sefira ma swojego archanioła, który nią rządzi; pozostali archaniołowie świata berija to: Metatron, Caf kiel, Cadkiel, Kamael, Michał, Haniel, Rafał, Ga briel i Sandalfon (zob. Mathers, The Kabbalah Unveiled; Westcott, An Introduction to the Study of the Kabbalah, s. 54-55). Według Majmonidesa (Miszne Tora) Razjel jest wodzem chóru erelim oraz heroldem Boga i anielskim doradcą Ada ma. Sławny XIII-wieczny kabalista, Abraham ben Samuel Abulafia, podpisywał swoje trakta ty jako "Razjel" (także jako "Zechariasz"). Razwan - w mitologii arabskiej, "skarbnik raju" i "oddźwierny niebios' (zob. The Dabistan, s. 385).
Rufael - jedna z form imienia Rafael (Rafał) lub zniekształcenie imienia � Raguel. W etiop skiej Księdze Henocha Rufael rozmawia z Micha łem o upadku aniołów.
S
Samael ("trucizna Boga" - Satanil, Samil, Szatan, Seir, Salmael) - w literaturze rabinac kiej Samael jest "przywódcą wszystkich sza tanów' oraz aniołem śmierci. W słowiańskiej Księdze Henocha jest on księciem demonów i czar noksiężników. W legendach żydowskich Sama el jest czasem dobrym, a czasem złym aniołem; raz jednym z najświetniejszych, innym razem jednym z najbardziej występnych duchów dzia łających w niebie, na ziemi i w piekle. Z jednej strony, jest władcą piątego nieba (sam jednak mieszka w siódmym niebie), jednym z siedmiu regentów świata, któremu służą dwa miliony aniołów; z drugiej strony, jest "wielkim wężem o dwunastu skrzydłach, który spadając z nie bios, pociągnął za sobą cały układ słoneczny" (por. Ap 12). Samael jest także aniołem śmierci (jednym z wielu pełniących tę funkcję), którego Bóg posłał po duszę Mojżesza, kiedy dni ziem skiego życia Prawodawcy dobiegły kresu. Tal mud mówi o Samaelu jako aniele stróżu Ezawa oraz księciu Edomu (por. Ze skarbnicy midraszy, s. 253). Według rabiego Eliezera, to Samael (pod postacią węża) skusił Ewę, aby zjadła zakazany owoc, a następnie uwiódł ją i spłodził z nią Kaina. W Zoharze (Wajiszla 170b) Samael jest aniołem, który walczył z Jakubem w Penuel (według innych źródeł aniołem tym był Michał, Uriel lub Metatron). Samael jest także utożsa miany z szatanem (tj. przeciwnikiem), który "pobudził Dawida, żeby policzył Izraela" (zob. 1 Krn 21). W Targumie Jonatana werset 3, 6 Księgi Rodzaju brzr�i następująco: "I niewiasta ujrzała Samaela, anioła śmierci" (por. Opowieści Zoharu, s. 56). W Parafrazie Hioba 28, 7 wers ten ma postać: "ścieżka Drzewa Życia, której nie znał fruwający niczym ptak Samael, ani nie mogło dostrzec oko Ewy". [Według jednej z wersji tej legendy Samael został strącony z nie ba na ziemię przez Michała, kiedy odmówił zło żenia hołdu Adamowi; według innej, zrzucił go na ziemię sam Bóg, kiedy udowodnił Samaelo wi, że Adam jest mądrzejszy od dumnego anio ła. Wówczas "Samael chwycił za skrzydła Mi chała i niechybnie ściągnąłby go w dół, gdyby Bóg się nie wmieszał" (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 86-88). W tradyeji żydowskiej Sa mael jest mężem Lilit, działa w nocy i kusi ludzi do złego. "Grzesząc [ludzie] umacniają potęgę Samaela i umożliwiają mu czasowe zapanowa nia nad � Szechiną, mające katastrofalne skut ki dla świata" (zob. Unterman, Encyklopedia tra dycji i legend żydowskich, s. 240). W Talmudzie Samael jest także aniołem oskarżycielem Izraela oraz aniołem, który usiłował powstrzymać Ab rahama przed złożeniem ofiary z Izaaka (zob. Cohen, Talmud, s. 76, 81-82). W Zoharze Samael jest aniołem śmierci i władcą planety Mars, któ ry nie chcąc przyjąć Prawa od Boga, okupił się w ten sposób, że "z�arnął z siebie światło, jakim był osnuty i dał je Swiętemu, [...] aby On prze kazał je Izraelowi" (zob. Opowieści Zoharu, s. 138-140). W gnostyckich traktatach Istota (hi postaza) archontów i O początku świata ukarany za swą pychę � Jaldabaot otrzymuje imię Sa mael (zob. Jonas, Religia gnozy, s. 314, 320-321) - przyp. tłum.] O Samaelu wspomina także apokryficzna Trzecia Księga Barucha. W innym apokryfie, Wniebowstąpienie Izajasza, ezytamy: "I wznieśliśmy się [Izajasz i towarzyszący mu anioł] nad firmament, gdzie zobaczyłem Samae la i jego zastępy, toczące między sobą zażartą walkę, bowiem wielka panowała zawiść wśród zastępów Szatana". Najwyraźniej zatem w apo kryfie tym Samael i Szatan to jeden i ten sam anioł (upadły). W The Holy Kabbalah Waite'a Sa mael zwany jest "surowością Bożą" i jest piątym archaniołem świata berija, gdzie stanowi od powiednik sefiry Gewura. Cornelius Agrippa utożsamiał Samaela z greckim bogiem Tyfo nem. W poemacie Longfellowa The Golden Le gend, kiedy rabin pyta Judasza Iszkariotę, dla czego psy wyją w nocy, ten odpowiada: "W mądrych księgach powiadają, / że psy wy ją, gdy Samael, / anioł śmierci tchnący lodem, / mknie przez miasto cichym lotem". "Rudy Sa mael uwodziciel" jest bohaterem powieści Ca bella The Devil's Own Dear Son. Cabell nazywa Samaela "najmłodszym i najbardziej męskim spośród 72 książąt piekła, rudowłosym hulta jem, który zyskał złą sławę przed wiekami, za dając się z Ewą i Lilit". Według Cabella Samael należy do chóru serafinów i jest "pierwszym wśród krytyków sztuki".
Sandalfon (Sandolfon, gr.: współbrat) - aniel skie imię proroka Eliasza. W literaturze rabi nackiej, Sandalfon jest jednym z potężnych sa rim (książąt aniołów), bratem bliźniakiem -� Metatrona i panem pieśni niebiańskich. San dalfon góruje wzrostem nad � Hadarnielem "o pięćset lat drogi" i jest uważany za jednego z najwyższych aniołów niebieskiego królestwa - Mojżesz, spotkawszy Sandalfona w trze ciem niebie, nazwał go "wysokim aniołem'. Jak czytamy w Talmudzie (Chagiga 13b), Sandalfon "stojąc na ziemi, głową sięga poziomu chajot" (zob. Cohen, Talmud, s. 78). W liturgii świąt żydowskich, Sandalfon jest aniołem modlitwy, który "zbiera modły wiernych i wije z nich ko rony dla Króla Królów" (por. Opowieści Zoharu, s. 151). W hebrajskiej Księdze Henocha Sandalfon jest władcą szóstego nieba (makon), natomiast według Zoharu (Exodus 202b), anioł ten rządzi siódmym niebem. W tradycji islamu, Sandalfon przebywa w czwartym niebie. [W tradycji ży dowskiej "Sandalfon to anioł stróż ptaków. [...] W literaturze Maase Merkawa występuje czę sto jako anioł ognia, którego mistyk spotyka w siódmej sali pod koniec swej wspinaczki do niebios. To Sandalfon umożliwia prorokom przyjęcie boskiego natchnienia od Ducha Świę tego (Ruach ha-Kodesz), spowijając ich ognistą szatą" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i le gend żydowskich, s. 243) - przyp. tłum.] Po dobnie jak Michał, Sandalfon toczy nieustanną walkę z najwyraźniej niezniszczalnym Samae lem (Szatanem), księciem zła. W kabale Sandal fon jest aniołem odpowiedzialnym za formo wanie dzieci w łonie matki i decydującym o ich płci (por. Jalkut Reubeni) oraz (wraz z Metatro nem) aniołem dziesiątej sefiry (Malchut). Zgod nie z ludową etymologią Sandalfon nosi san dały, kiedy stoi przed obliczem Stwórcy, a skó rzane obuwie, gdy staje przed Szechiną (zob. Zohar). W The Greater Key of Solomon Mathersa Sandalfon jest "lewym ?enskim cherubinem ar ki". W wierszu Longfellowa Sandalphon jest on "aniołem chwały i aniołem modlitwy" (poetę zainspirowa3a praca J.P. Stehelina, Traditions of the jews).
Sariel (Suriel, Zerachiel, Sarakiel, Uriel) w tradycjach o Henochu, znany jako Sarakiel, je den z siedmiu archaniołów, wśród których wy mienia się także Uriela. Z kolei T. Gaster (DeaG Sea Scriptures) utożsamia Sariela z Urielem. Tal więc, w zależności od źródła, Sariel jest aniołem dobrym lub złym. [Według apokryfu Drabina Ja kuba Bóg zesłał anioła Sariela, aby objaśnił pa triarsze znaczenie snu, w którym ujrzał on dra binę sięgającą nieba oraz zstępujących i wstępu jących po niej aniołów (zob. Rubinkiewicz, Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, s.114) - przyp. tłum.] W okultyzmie Sariel jesi jednym z dziewięciu aniołów letniego zrównania dnia z nocą, a jego imię uważa się za niezwykle skuteczny amulet przeciwko urokowi ("złemu oku"). Sariel jest aniołem zodiaku rządzącym znakiem Barana, a także aniołem, który objaśnia bieg Księżyca, co swojego czasu uważane byłc� za "wiedzę zakazaną" (zob. Glasson, Greek Influ ence in jewish Eschatology). W eseńskiej Regul� Wojny opowiadającej o eschatologicznej walce Synów Swiatłości z Synami Ciemności, imię "Sa riel" widnieje na tarczy trzeciej spośród czterech "wież", tj. formacji bojowych (zob. Tyloch, Ręko pisy z Qumran nad Morzem Martwym, s. 219).
Satanael - jak czytamy w słowiańskiej Księ dze Henocha, "diabeł, który jest duchem sfer naj niższych, stał się demonem, gdyż odleciał z nie ba, by zostać Szatanem, albowiem nazywał się Satanael" (zob. Rousseau, Bóg zła, s. 49; Rubin kiewicz, Wprowadzenie do apokryfów Starego Te stamentu, s. 108). Satanael był wodzem aniołów, którzy zstąpili z nieba i pojęli córki ludzkie za żony (zob. Flis, Jezus a demony, s. 65). [W połu dniowosłowiańskiej `wersji tego apokryfu He noch spotyka w piątym niebie "czuwających, których dwieście tysięcy wraz z księciem Sata naelem odstąpiło od Pana". W bogomilskim apokryfie Zapasy Satanaela z Archaniołem Micha lem Satanael to imię głównego przeciwnika Bo ga już po strąceniu zbuntowanych aniołów. W Objawieniu Barucha Satanael to imię, które kusiciel Ewy i Adama otrzymał dopiero po wy gnaniu z raju; wcześniej nazywał się Samanael (zob. Siedem niebios i ziemia, s. 22-27, 32, 39). W apokryficznej Ewangelii Bartłomieja Beliar in formuje apostoła: "Najpierw nazywałem się Sa tanael, co znaczy Anioł Boga. Gdy jednak nie chciałem uznać obrazu Boga [tj. Adama], zo stałem nazwany Szatanem, co znaczy Anioł piekła" (zob. Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 2, s. 506). Imię Satanael występuje przede wszystkim w apokryfach słowiańskiego obsza ru językowego - przyp. tłum.]
Seferiel - wysoki dostojnik niebiański; wy powiedzenie jego imienia sprawi, że "Bóg za rządzi Sąd Ostateczny' (zob. Mathers, The Grea ter Key of Solomon). ("zrozumienie'); 4. Chesed ("miłość"); 5. Ge wura ("potęga"); 6. Tiferet ("piękność"); 7. Ne cach ("zwycięstwo" lub "wieczność"); 8. Hod ("chwała"); 9. Jesod ("fundament");10. Malchut ("królestwo"). Sefirot porównuje się z platoń skimi ideami oraz eonami gnostyków. W kabale personifikacjami sefirot są następujący anio łowie: 1. Metatron, archanioł chóru chajot ha -kodesz (sefira Keter); 2. Razjel, archanioł chóru erelim (sefira Chochma); 3. Jofiel (sefira Bina); 4. Zadkiel, archanioł chóru chaszmalim (sefira Chased); 5. Kamael, archanioł chóru serafinów (sefira Gewura); 6. Rafał, archanioł chóru bene elohim (sefira Tiferet); 7. Haniel, archanioł chóru tarsziszim (sefira Necach); 8. Michał, archanioł chóru szinanim (sefira Hod); 9. Gabńel, archa nioł chóru cherubinów (sefira Jesod); 10. Meta tron (sefira Malchut). W Sefer Jecira znajdujemy następujący opis dziesięciu "niewypowiedzia nych" sefirot: "Ich miarą jest dziesięć, ponieważ nie ma im kresu. Głębia początku i głębia końca, głębia dobra i głębia zła, głębia góry i głębia dołu, głębia wschodu i głębia zachodu, głębia północy i głębia południa. Pan Jeden, Bóg, Król Niezawodny, panujący w nich wszystkich z sie dziby świętości swojej na wieki wieków. Dzie sięć sefirot nicości. Ich ogląd jest jak postrzeże nie błyskawicy, a ich grańicą - bezkresność. W nich Jego słowo biegnie i powraca. Podług Jego mowy gnają jak huragan i oddają pokłon przed Jego tronem" (zob. Sefer Jecira, czyli Księga Stworzenia, s. 87; por. Księga Jecirah..., s. 19-20). Według XVI-wiecznego kabalisty, Izaaka ha-Ko hena z Sorii, spośród pierwotnych dziesięciu sefirot zła i nieczystości Bóg pozwolił istnieć tyl ko siedmiu, a spośród tych siedmiu "zalegali zował" tylko pięć; są to: Aszmedaj, Kafkefoni, Taniniwer (ślepy smok), Samael oraz jego to warzyszka, Lilit (por. Unterman, Encyklope dia tradycji i legend żydowskich, s. 248-249; Ha levi, Kabała, s. 6-8, 72-74; Goetschel, Kabała, s. 93-100). Sefirot to także imię potężnego anioła piątej pieczęci, wzywanego w zaklęciach ka balistycznych (zob. Szósta i siódma księga Mojże szowa).
Seraf ("ognisty", "płonący") - anioł chóru serafinów. Według Ginzberga (The Legends of the Jews, t. 4, s. 263), Seraf jest aniołem, który dotknął ust Izajasza żarzącym się węglem (por. Iz 6, 6-7). Seraf jest także jednym z wielu anio łów sprawujących władzę nad żywiołem og nia (zob. Heywood, The Hierarchy of the Blessed Angels).
Serafiel - eponimiczny wódz chóru serafi nów (funkcję tę przypisuje się także Jahoelowi i innym wysokim dostojnikom niebiańskim) Według kabały Serafiel jest najwyższym rangą ksi�ciem Merkawy. W tradycji okultystycznej anioł ten jest władcą planety Merkury, pełnią cym służbę we wtorek i przywoływanym z pół nocy (zob. Barrett, The Magus, t. 2, s. 119; Mal chus, The Secret Grimoire of Turiel, s. 35; Szósta i siódma ksiega Moj?eszowa).
serafiny ("ogniści", "płonący") - według Pseudo-Dionizego oraz zdaniem większości ży dowskich angelologów, najwyższy rangą chór aniołów. Serafiny otaczają Tron Chwały, nie przerwanie śpiewając Trisagion ("Święty, Świę ty, Święty"). "Nazwa serafinów - powiada Pseudo-Dionizy - oznacza ich stały i wieczny pociąg do rzeczy boskich, [...] i tę moc potężną, z jaką oni podnoszą i przerabiają na swój obraz podległe im natury, ożywiając je i zapalając og niem, który ich samych pożera (zob. Dionizjusz Areopagita, O hierarchii niebiańskiej, s. 141). W wizji Izajasza (zob. Iz 6, 2-3) każdy z sera finów "miał po sześć skrzydeł; dwoma zakry wał twarz, dwoma okrywał swoje nogi, a dwo ma latał". Według słowiańskiej Księgi Henocha serafiny mają po cztery oblicza i sześć skrzydeł (por. Apokryf o sprawiedliwym Henochu, w: Sie dem niebios i ziemia, s. 34). Serafiny są aniołami miłości, światłości i ognia. Według hebrajskiej Księgi Henocha istnieje tylko czterech aniołów tego chóru, "odpowiadających wiatrom wieją cym z czterech stron świata" (tradycja rabina cka utożsamia serafiny z � chajot). W Nowym Testamencie wprawdzie nie pojawia się okre ślenie "serafiny', jednak w Apokalipsie św. Ja na (4, 8) mowa o aniołach, zwanych "czterema Zwierzętami", które mają "po sześć skrzydeł [...] i nie mają spoczynku, mówiąc dniem i no cą: Święty, Swięty, Swięty". Według różnych źródeł wodzem chóru serafinów jest Serafiel, Jehoel, Metatron lub Michał, a pierwotnie (tj. przed swoim upadkiem) - Szatan. [Według Miltona (Raj utracony III, 80) wodzem (lub jed nym z wodzów) serafinów był Uriel. Innym wy mienionym w tym poemacie wysokim rangą serafinem jest Abdiel (V, 972). Podczas wielkiej bitwy w niebie aniołowie chóru serafinów wal czyli zarówno w zastępach Boga, jak i Szatana (VI, 719,1037) - przyp. tłum.] Apokalipsa Moj żesza opowiada o "jednym z sześcioskrzydłych serafinów, który zaprowadziwszy Adama do jeziora, mył go w obecności Boga". Z księgi tej dowiadujemy się również, że "serafiny ryczą niczym lwy". [O serafinach mówi także najstar sza księga kabały żydowskiej, zwana Sefer Jecira (zob. Księga Jecirah, s. 24; Sefer Jecira, czyli Księga Stworzenia, s. 93): Według św. Tomasza z Ak winu serafiny stoją najbliżej Boga i "są jak gdy by jego przyjaciółmi"; nad innymi chórami aniołów "górują miłością" (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o Aniolach..., s. 17) - przyp. tłum.] Zda niem Regameya (Anges) anioł grający na viola d'amore na obrazie Grunewalda Narodziny Dzieciątka Jezus to serafin (zob. Mittelstadt, Mat thias Grunewald, il. 15).
Starcy - w Apokalipsie św. jana mowa o dwu dziestu czterech Starcach odzianych w biale sza ty, siedzących na dwudziestu czterech tronach dokoła tronu Boga; każdy Starzec ma "harfę i zło te czasze pelne kadzidel, którymi są modlitwy świętych". Wed3ug Charlesa (Critical Commentary of the Revelation of St. John, s. 130) Starcy s1 anio 3ami i spelniaj1 wobec ow. Jana rolę "anielskich tłumaczy". Tworzą oni "kolegium lub chór anio łów ', którego pierwowzorem, według Charlesa, mogły być 24 babilońskie bóstwa astralne, bądź też 24 klasy kapłanów czy lewitów. W słowiań skiej Księdze Henocha Starcy przebywają w pierw szym z siedmiu niebios. W pseudoepigraficznej Wizji Pawla, dwudziestu czterech Starców prze bywa w niebie, gdzie wraz z cherubinami i sera finami "śpiewają hymny". Dante w Pieśni XXIX Czyśćca mówi o 24 Starcach idących parami, "wszyscy w liliowe wieńce ustrojeni". Jedna z ilustracji do Boskiej komedii autorstwa Gustave'a Dorego przedstawia mistyczną procesję Star ców. Prudencjusz (poeta chrześcijański żyjący w IV-V w.) opisuje Starców w wierszu Dypty chon, napisanym jako komentarz do obrazów lub mozaik stanowiących część wystroju kościoła (zob. Cockerell, Book of the Old Testament lllustra tions).
szamajim (szamain) - nazwa pierwszego nie ba, którego zarządcą jest Michał lub Kemuel. Szamasz - w mitologii chaldejsko-babiloń skiej, bóg Słońca; także bóg sprawiedliwości (zob. Babilońskie zaklęcia magiczne; Contenau, Ży cie codzienne w Babilonie i Asyrii, s. 210-211; Le normant, Chaldean Magic; Seligmann, The Histo ry of Magic).
Szatan (hebr. ha-satan",przeciwnik") -w Księ dze Liczb anioł Pana stanął na drodze Balaama jako jego "przeciwnik" (szatan). Również w in nych księgach Starego Testamentu (zob. Hi, 1 Krn, Ps, Za) określenie to oznacza funkcję, nie imię, a anioł wypełniający tę funkcję nie jest duchem upadłym ani zbuntowanym. [Według Lyonneta (Słownik teologii biblijnej, s. 930), już w Księdze Hioba "pod pokrywką służenia Bogu dostrzega się [...] wrogie zamiary [szatana], je żeli nie wobec Boga samego, to przynajmniej wobec człowieka", natomiast w Księdze Zacha riasza (3, 1-5), stwierdza Lyonnet, szatan "za chowuje się wyraźnie jak prawdziwy przeciw nik planów, jakie Bóg ma względem Izraela" - przyp. tłum.] Uosobieniem zła Szatan staje się dopiero w czasach Nowego Testamentu, kie dy słowo to, jako imię, zaczyna być pisane z du żej litery. Traktowany jest on wówczas jako książę zła i nieprzyjaciel Boga. Nazywany jest "władcą tego świata" (J 12, 31; 14, 30; 16, 11) oraz "władcą mocarstw powietrza" (Ef 2, 2). Według Talmudu Szatan został stworzony szó stego dnia Stworzenia (por. Bereszit lZaba 17). Pierwotnie (jako ha-satan) był on potężnym aniołem, wodzem chóru serafinów oraz chóru cnót. Pomimo że serafińy zazwyczaj są przed stawiane z sześcioma skrzydłami, Szatan, zgod nie z popularnymi wyobrażeniami, ma dwana ście skrzydeł. Swięty Grzegorz Wielki (Moralia), mówiąc o dziewięciu chórach hierarchii nie biańskiej, wspomina o Szatanie, który (przed swym upadkiem) "nosił ich wszystkich [tj. wszystkich aniołów] jako odzienie, bowiem przewyższał wszystkich wiedzą i chwałą". [W tradycji żydowskiej rebelię Szatana zapo czątkowała odmowa złożenia hołdu Adamowi. "Ten ostatni był nędzną istotą utworzoną z pro chu, podczas gdy Szatan, największy z aniołów [...] powstał z blasku Samego Boga. Szatan za zdrościł Adamowi jego pozycji i zapragnął dla siebie Ewy [...]. Pod postacią węża współżył se ksualnie z Ewą i został ojcem Kaina [...]. Wy gnany za karę z niebios, zabrał ze sobą hufiec upadłych aniołów i został ich wodzem" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydow skich, s. 265-266 - przyp. tłum.] W średnio wieczu niektórzy pisarze (np. Piotr Lombard) utrzymywali, że wąż, o którym mówi Księga Rodzaju, to Szatan we własnej osobie, inni (jak biskup Agobard) byli zdania, że Szatan skusił Ewę z pomocą węża. Jak stwierdza Langton (Satan. A Portrait), "w późniejszej literaturze ży dowskiej Szatan i wąż są albo utożsamiani, albo też jeden z nich jest narzędziem drugiego". [Według Talmudu Bawa batra 16a, "Szatan, jecer ha-ra i Anioł Śmierci są jednym", a duch ten "pełni trzy funkcje: uwodzi ludzi, oskarża ich przed Bogiem i nakłada karę śmierci" (zob. Co hen, Talmud, s. 79-80, 81) - przyp. tłum.] Zda niem św. Tomasza z Akwinu, Szatan, "pierwszy anioł, który zgrzeszył", nie był serafinem, lecz cherubinem, gdyż "cherubiny wywodzą się z wiedzy, która jest możliwa do pogodzenia z grzechem śmiertelnym, natomiast serafiny wywodzą się z żaru miłości, która jest nie do pogodzenia z grzechem śmiertelnym". Według św. Hieronima, Grzegorza z Nyssy, Orygenesa i Ambrozjastera z czasem Szatanowi zostanie przywrócona "dawna chwała i utracone zna czenie'. Pogląd ten podzielała doktryna kaba listyczna. Spośród licznych dzieł literatury pięknej, w których występuje Szatan, wymienić należy przede wszystkim Raj utracony Milto na, gdzie Szatan jest "upadłym archaniołem" i przywódcą zbuntowanych aniołów, oraz Pa radise Regained, gdzie jest on "złodziejem raju". Szatan jest także bohaterem takich dzieł, jak Lu cifer Vondela, The State of Innocence Drydena oraz Faust Goethego. Szatan występuje pod róż nymi imionami, z których najważniejsze to Ma stema, Beliar, Belial, Duma, Gadriel, Azazel, Sa mael, Satanael, anioł Edomu. W tradycji rabi nackiej nosi on przydomek "szpetny" (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 5, s. 123). Według Midraszu Tehilim, Szatan ukazał się Da widowi podczas polowania pod postacią gazeli.
Szechina (hebr. szachan - mieszkanie, prze bywanie; Matrona) - w Talmudzie, żeńska manifestacja Boga w człowieku, boskie zamie szkiwanie, obecność Boża; także "oblubienica Pana", porównywana z -� Szakti. Wyrażenie "Szechina jest obecna" znaczy: "Bóg zamiesz kuje". ["Określenia tego (Szechina) często uży wa się po prostu jako synonimu Boga, lecz nie którzy filozofowie żydowscy postrzegali ją jako odrębny, powołany do życia byt, istotę świet listą, z którą człowiek może nawiązać kontakt" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend ży dowskich, s. 267) - przyp. tłum.] Według Zo haru Balak 187a, wspominany w Księdze Ro dzaju (48,16) anioł, który bronił Izraela (Jakuba) "od wszelkiego złego" to właśnie Szechina. W sensie bliższym Nowemu Testamentowi Sze china jest chwałą emanującą z Boga, Jego bla skiem. C.W. Emmet (zob. Hastings, Dictionary of the Bible) prze3o?y3 werset 18, 20 z Ewangelii wed3ug ow. Mateusza następująco: "Gdy dwóch ludzi zasiada, by razem studiować Torę, Sze china jest wśród nich". Według rabiego Jocha nana anioł Michał jest "chwałą Szechiny" (por. Cohen, Talmud, s. 76). Szechina jest -� aniołem wybawicielem, żeńskim aspektem Metatrona. Według Zoharu stworzenie świata było dziełem Szechiny. W tej samej księdze mowa o Szechinie "mieszkającej w dwunastu rydwanach święto ści i dwunastu boskich chajot". W innym miej scu (Zohar Balak 187a) Szechina jest boską wy słanniczką, która, gdy po raz pierwszy ukazała się Mojżeszowi, została wzięta przez Prawo dawcę (podobnie jak przez Jakuba) za anioła. W Zoharze Exodus 51a, Szechina jest określana jako "droga Drzewa Życia" oraz "anioł Pański". Majmonides uważał Szechinę za pośredniczkę między Bogiem a światem oraz za peryfrazę Boga (zob. Universal Jewish Encyclopaedia, t. 9, s. 501). Szechinę utożsamiano z Duchem Świę tym (Ruach ka-Kodesz) oraz "wglądem świat łości" (epinoia) z gnozy walentyniańskiej. Zda nie z Księgi Wyjśeia 23, 20 - "Oto ja posyłam anioła przed tobą, aby cię strzegł w czasie twojej drogi i doprowadził do miejsca, które ci wy znaczyłem" - niektóre źródła odnoszą właś nie do Szechiny, jakkolwiek znacznie częściej wers ten tłumaczy się jako zapowiedź narodzin Jana Chrzciciela (zob. Waite, Tlze Holy Kabbalah, s. 344). Według legendy "to nie anioł śmierci zakończył żywot Aarona, lecz Szechina zabrała jego duszę pocałunkiem". Według innego po dania, Abraham sprawił, że Szechina "zstąpiła z drugiego nieba" (zob. Ginzberg, The Legends of the Jews, t. 2, s. 148, 200, 260). Według Tal mudu, kiedy Bóg wypędził Adama z raju, Sze china pozostała "na tronie ponad głową cheru bina strzegącego Drzewa Życia, a blask od niej bijący był 65 tysięcy razy jaśniejszy od blasku słońca". Swiatłość ta "czyniła wszystkich, któ rych spowijała, niewrażliwymi na choroby"; prócz tego, do okrytych chwałą Szechiny "nie miały dostępu kąśliwe owady ni demony'. We dług innej wersji tej samej legendy Szechina zo stała wygnana z raju wraz z Adamem i odtąd "najważniejszym celem Tory jest sprowadzenie jej z powrotem do raju i ponowne zjednoczenie z Bogiem" (zob. Scholem, Major Trends in Jewish Mysticism; Jewish Gnosticism, Merkabah Mysti cism, and Talmudic Traditions; por. Goetschel, Ka ba3a, s. 100). Jak dowiadujemy się z Midraszu Genesis Raba, "Początkowo Szechina przebywa ła w niższych regionach. Gdy Adam zgrzeszył, wzniosła się do pierwszego nieba, gdy Kain po pełnił grzech, przeniosła się do drugiego, w cza sach pokolenia Enosza do trzeciego, za poko lenia Potopu do czwartego, za pokolenia Wieży Babel do piątego, mieszkańcy Sodomy spowo dowali, że wzniosła się do szóstego, Egipcjanie zaś za czasów Abrahama - że do siódmego. Natomiast pojawienie się siedmiu sprawiedli wych mężów spowodowało, że zeszła z powro tem: za sprawą Abrahama zniżyła się do szó stego nieba, z powodu Izaaka do piątego, Jakub sprawił, że zeszła do czwartego, Lewi, że do czwartego, Kehat [syn Lewiego], że do drugie go, Amram, że do pierwszego, dzięki Mojże szowi zaś zeszła z wysokości na ziemski padół" (zob. Cohen, Talmud, s. 70-71). Według hagady o Szechinie "unosi się [ona] nad wszystkimi ży dowskimi związkami małżeńskimi i błogosławi je swoją obecnością". W kabale Szechina jest utożsamiana z ostatnią spośród dziesięciu świę tych sefirot, Malchut (por. Z'ev ben Shimon Halevi, Kaba3a, s. 7). ["Harmonijny związek żeń skiej Szechiny z poprzedzającymi ją w hierar chii sefirot podtrzymuje istnienie świata stru mieniem boskiej energii. Szechina jest jak księ życ, odbijający boskie światło w kierunku świata. Gdy jednak ludzki grzech wzmaga po tęgę Samaela, Szechinę przechwytują moce sitra achra (siły demoniczne). Prąd boskiej energii płynie wówczas na świat przez otchłanie zła, sprowadzając na ludzkość wszelkie nieszczę ścia" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i le gend żydowskich, s. 267-268) - przyp. tłum.]
T
Tetra - anioł wzywany w modlitwach magicz nych, spełniający wszelkie życzenia inwokanta. W The Secret Grimoire of Turiel Malchusa, Tetra jest wymieniony wśród "potężnych i wspania łych duchów" przywoływanych podczas obrzę dów magicznych.
trony - w schemacie Pseudo-Dionizego, tro ny są trzecim chórem pierwszej triady hierarchii niebiańskiej. Ich siedzibą jest czwarte niebo. Księciem tego chóru jest, według różnych źró deł, Orifiel, Zabkiel lub Zafkiel (� aniołowie tronu; wieloocy). [O tronach, jako klasie anio łów, mówi św. Paweł w Liście do Kolosan (1, 16). Według Pseudo-Dionizego (O hierarchii nie biańskiej, s. 142), "nazwa [...] tronów oznacza, że [aniołowie ci] są zupełnie wolni od upoka rzających namigtności ziemskich" i "że jedno czą się ze wszystkich sił z Najwyższym z za dziwiającą stałością". Według św. Tomasza z Akwinu, trony są "towarzyszami Boga", a nad innymi chórami aniołów górują "posłuszeń stwem" (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o Aniołach..., s. 17). W Apokryfie o sprawiedliwym Henochu tro ny są jednym z chórów anielskich siódme go nieba (zob. Siedem niebios i ziemia, s. 33) przyp. tłum.] O chórze tym wspomina także Testament Lewiego (zob. Testamenty dwunastu pa triarchów). W Raju utraconym (V, 1017) Milton mówi o tronach jako świętych aniołach, gdzie indziej jednak wspomina o "tronach buntow niczych" (VI, 248).
Tubiel - anioł przywoływany w zaklęciach mających sprawić, że małe ptaszki wrócą do swoich właścicieli. Tubiel jest także wodzem aniołów lata (zob. de Abano, Heptameron; Bar rett, The Magus; Schwab, Vocabulaire de 1'Ange lologie).
U
trony - w schemacie Pseudo-Dionizego, tro ny są trzecim chórem pierwszej triady hierarchii niebiańskiej. Ich siedzibą jest czwarte niebo. Księciem tego chóru jest, według różnych źró deł, Orifiel, Zabkiel lub Zafkiel (� aniołowie tronu; wieloocy). [O tronach, jako klasie anio łów, mówi św. Paweł w Liście do Kolosan (1, 16). Według Pseudo-Dionizego (O hierarchii nie biańskiej, s. 142), "nazwa [...] tronów oznacza, że [aniołowie ci] są zupełnie wolni od upoka rzających namigtności ziemskich" i "że jedno czą się ze wszystkich sił z Najwyższym z za dziwiającą stałością". Według św. Tomasza z Akwinu, trony są "towarzyszami Boga", a nad innymi chórami aniołów górują "posłuszeń stwem" (zob. Fryszkiewicz, Rzecz o Aniołach..., s. 17). W Apokryfie o sprawiedliwym Henochu tro ny są jednym z chórów anielskich siódme go nieba (zob. Siedem niebios i ziemia, s. 33) przyp. tłum.] O chórze tym wspomina także Testament Lewiego (zob. Testamenty dwunastu pa triarchów). W Raju utraconym (V, 1017) Milton mówi o tronach jako świętych aniołach, gdzie indziej jednak wspomina o "tronach buntow niczych" (VI, 248).
Tubiel - anioł przywoływany w zaklęciach mających sprawić, że małe ptaszki wrócą do swoich właścicieli. Tubiel jest także wodzem aniołów lata (zob. de Abano, Heptameron; Bar rett, The Magus; Schwab, Vocabulaire de 1'Ange lologie).
U
Uriel ("ogień Boży° lub "światło Boga")- w literaturze pozakanonicznej, jeden z najwyż szych rangą aniołów; według różnych źródeł: serafin, cherubin, regent Słońca, płomień Boży, anioł obecności, władca Tartaru (Hadesu), ar chanioł zbawienia (jak w Czwartej Księdze Ezdrasza) oraz anioł światłości. W etiopskiej Księ dze Henocha anioł "sprawujący władzę nad gro mem i trwogą". W Życiu Adama i Ewy Uriel jest aniołem skruchy. Jak przypuszcza Anscar Vonier (zob. Smith G., The Teaching of the Catholic Church), Uriel "jest duchem, który stał u bram raju utraconego z mieczem ognistym w dłoni". W apokryficznym Życiu Adama i Ewy anioł ten jest jednym z "cherubinów" strzegących bram raju, o których wspomina Księga Rodzaju 3. Imienia Uriela wzywano w starożytnych litaniach. Jak głoszą legendy, Uriel był jednym z aniołów, który pomógł pogrzebać Adama i Abla (zob. Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 97 -98; Hastings, Dictionary of Bible); aniołem, który walczył z Jakubem w Penuel; pogromcą wojsk Sennacheryba (por. 2 Krl 19, 35; 2 Mch 15, 22); aniołem, którego Bóg posłał, aby ostrzegł Noe go przed zbliżającym się Potopem (zob. etiop ska Księga Henocha 10, 1-3; Graves, Patai, Mity hebrajskie, s. 107). [W tradycji żydowskiej Uriel jest także aniołem, który "wysuszył Morze Czerwone, aby Izraelici mogli przez nie przejść, i ukazał się rodzicom Samsona, by im oznajmić, że będą mieli syna, który ocali Izrael przed Filistynami' (zob. Unterman, Encyklopedia trady cji i legend żydowskich, s. 292) - przyp. tłum.] Wypada jednak zaznaczyć, że wszystkie te wy czyny tradycja przypisuje także innym aniołom. Zdaniem Louisa Ginzberga określenie "Książę Światłości" wesseńskiej Regule Zrzeszenia od nosi się do Uriela (zob. Tyloch, Rękopisy z Qum ran nad Morzem Martwym, s. 79, przyp. 39). We dług niektórych źródeł Uriel był aniołem, który wprowadził Ezdrasza w arkana wiedzy niebiańskiej, tłumaczył proroctwa oraz wyprowadził Abrahama z Ur. W tradycji późnego judaizmu "Uriel zajął miejsce Fanuela" jako jeden z czterech aniołów obecności (zob. Charles, The Book of Enoch); był także wymieniany jako anioł września oraz anioł stróż wszystkich urodzonych w tym miesiącu. Według Barretta (The Ma gus), Uriel sprowadził na ziemię alchemię, "boską sztukę', oraz dał ludziom kabałę, "klucz do mistycznej interp-etacji Pisma Świętego" (według innych źródeł, uczynił to Metatron). [Według Talmudu Uriel jest aniołem, za pośrednictwem którego "ludzie dostąpili poznania Boga" (zob. Cohen, Talmud, s. 77). "Imię Uriela wypisywano na amuletach mających pomagać ludziom w zgłębianiu Tory, ponieważ reprezentuje on światłość Bożej nauki" (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, s. 292). W Zoharze Uriel jest "chorążym" drugiej chorągwi wojsk niebiańskich oraz jednym z czterech aniołów stojących przy Tro nie Chwały. "Jego miejsce jest z przodu Boga i człowieka" (zob. Opowieści Zoharu, s. 155,157). Wedhzg Ewangelii Bartłomieja, Uriel został stworzony jako piąty anioł, po Satanaelu, Michale, Gabrielu i Rafale (zob. Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1, cz. 2, s. 506). Jak utrzymywał John Dee, Uriel był aniołem, który podarował mu "cudowne zwierciadło" (zob. Bugaj, Nauki tajemne w dawnej Polsce, s. 135-136) - przyp. tłum.] Milton (Raj utracony III, 802-804, 853-855) opisał Uriela jako archanioła, "jednego z tych siedmiu, co najbliżej tronu / Bożego stoją' oraz jako "regenta Słońca", którego "w Niebiosach / Najprzenikliwszym [...] nazwano z duchów". W The State of Innocence Dryden przedstawił Uriela zstępującego z nieba na rydwanie ciągnionym przez białe konie. Pomimo sławy, jaką się cieszył, Uriel był jednym z aniołów, których kult został oficjalnie potępiony przez papieża Zachariasza podczas synodu rzymskiego w 745 r. (ten sam los spotkał m.in. Raguela i Tubuela). [W Diable kulawym Lesage'a Uriel jest demonem. W judaizmie natomiast jeszcze dziś spotyka się ślady kultu "świętego Uriela". Współcześni Żydzi przed snem odmawiają modlitwę zawierającą słowa: "Winni� Pana, Boga Izraela, niech Michał stanie po mojej prawi cy, Gabriel po lewicy, Uriel przede mną, Rafael za mną, a ponad głową przebywa obecność Boga" (zob. Cohen, Talmud, s. 75, przyp. 34) przyp. tłum.] Imię Uriela, jak się uważa, po chodzi od imienia proroka Uriasza. W literaturze apokryficznej i okultystycznej Uriel jest utożsamiany z Nurielem, Urjanem, Jeremielem, Razjelem, Wretilem, Surielem, Puruelem, Fanu elem, Jehoelem, Izrafelem, a także z aniołem Jakubem-Izraelem. W pseudoepigraficznej Mo dlitwie józefa Jakub powiada: "Kiedy szedłem z Mezopotamii syryjskiej [sic!], Uriel, anioł Boży, stanął na mojej drodze i rzekł: "Zstąpiłem na ziemię, aby zamieszkać wśród ludzi, i teraz zowią mnie Jakubem"" (zob. Ginzberg, The Le gends of the Jews, t. 5, s. 310). Znaczenie tej opowieści jest niejasne, chyba że przyjmiemy, iż Uriel "wstąpił" w Jakuba w czasie walki z patriarchą w Penuel; takiemu założeniu przeczy jednak relacja zawarta w Księdze Rodzaju. W Midraszu Agada Exodus Uriel jest aniołem, który miał ukarać Mojżesza za zaniedbanie prze pisanego Prawem obowiązku obrzezania jego syna (zob. Unterman, Encyklopedia tradycji i le gend żydowskich, s. 292; według Zoharu aniołem tym był Gabriel; w The Legends of the Jews Ginzberga misja ta została powierzona dwóm aniołom o imionach � Af i � Chema). W Księdze Sybilli Uriel jest jednym z "nieśmiertelnych aniołów wiekuistego Boga", którzy w Dniu Ostatecznym rozbiją mosiężne wrota Hadesu i "wy prowadzą stamtąd żałosne cienie, ba, dusze starodawnych Tytanów i gigantów, oraz wszystkich, których pochłonął potop [...], a następnie zawio dą je przed Tron Boży [...] na sąd". [Por. Apo kalipsa Eliasza, gdzie Uriel jest jednym z dwóch aniołów (drugim jest Gabriel), którzy w dniu Sądu Ostatecznego zaprowadzą do raju "naznaczonych pieczęcią Chrystusa" (zob. Rubinkiewicz, Wprowadzenie do apokryfów Starego Testa mentu, s. 117) - przyp. tłum.] Uriel płynący "po promieniu słońca" i szybujący "gładko nad mrokiem wieczoru" (zob. Milton, Raj utracony IV, 710-711) widnieje na rycinie w The Poetical Works of John Milton (wyd. Hayleya). Jak twierdzą znawcy przedmiotu, Uriel przedstawiony jest także (jako anioł zemsty) na obrazie Prud'hona Sprawiedliwość i Zemsta ścigające Zbrodnię. Spośród współczesnych sądów o Uńelu ciekawa wydaje się opinia Curry'ego (Milton's Ontology, Cosmogony and Physics), który nazwał tego anio ła "pobożnym, ale niezbyt spostrzegawczym fizykiem wyznającym filozofię atomistyczną".
Urim ("iluminacja") - cherubin w Mesjadzie Klopstocka. W Biblii Urim jest określeniem "bożka ogniska domowego", jednak prawie zawsze występuje w wyrażeniu "urim i tummim", które oznacza rodzaj losów pomocnych w odczytywa niu woli Bożej (zob. Wj 28, 30; Kpł 8, 8; Ezd 2, 63; Ne 7, 65). Za pierwowzór urim i tummim uważa się babilońsko-chaldejskie "tabliczki prze znaczenia" (będące w posiadaniu Tiamat, żeńskiego demona zła), które miały moc decydowania o losie człowieka. Aaron [podobnie jak wszy scy arcykapłani przed zburzeniem Pierwszej Świątyni - przyp. tłum.] nosił napierśnik z wy rytymi słowami "urim' i "tummim" (� Aser Kriel). Według Talmudu Joma, urim i tummim to jeden z pięciu świętych przedmiotów znalezionych w Pierwszej Świątyni, których nie używano w okresie Drugiej Swiątyni. Zohar definiu je i rozróżnia dwa pojęcia: "urim oznacza świetliste zwierciadło uczynione z Imienia Bożego, składającego się z 42 liter, za pomocą których został stworzony świat; natomiast tummim to ciemne �wierciadło uczynione z Imienia Boże go składającego się z 22 liter. Połączenie obu [zwierciadeł] zwane jest urim i tummim'. Mil ton w Paradise Regained (III, 14), wspomina o urim i tummim jako "wróżebnych klejnotach / na piersi Aarona'. Słowa te (urim i tummim) widnieją na pieczęci Yale University (zob. Un terman, Encyklopedia tradycji i legend ?ydowskich, s. 292; Driver, Canaanite Myths and Legends, s. 103; Budge, Amulets and Talismans, s. 407; Ginzberg, The Legends o f the Jews, t. 2, s. 329).
Uzjel ("moc Boża") - jeden z najważniejszych aniołów angelologii rabinackiej; należy do chó ru cherubinów oraz chóru cnót (którego, we dług części źródeł, jest wodzem). W Księdze Razjela, Uzjel jest jednym z siedmiu aniołów sto jących przed tronem Boga oraz jednym z dziewięciu aniołów ustanowionych nad czterema wiatrami. W Raju utraconym (IV, 995-999), Uzjel jest "zastępcą Gabriela", którego archanioł wy syła na zwiady do południowej części raju. Z kolei w kabale i targumach Onkelosa i Jonatana Uzjel jest duchem upadłym, jednym z aniołów, którzy współżyli z córkami ludzkimi i spłodzili z nimi gigantów. Jest także piątą z dziesięciu sefirot zła i nieczystości (zob. Bischoff, Die Ele mente der Kabbalah). W angielskim przekładzie Veritas Jesuitarum Libellus Uzjel został utożsamiony z Urielem (zob. Waite, The Book of Cere monial Magic, s. 110; Butler, Ritual Magic, s. 190).
W
Wisznu - pierwszy -- awatar (wcielenie), którego zadaniem, według Bhagawadgity, była ochrona świata stworzonego przez Brahmana. Jak głosi legenda, Wisznu, przybrawszy postać ryby, odebrał Anant-Wedę (źródło czterech Wed) demonowi Rakszasowi, który ukrył ją w morskich głębinach.
Wretil (Wrewoel, Prawuil, Radueriel) - w tradycjach o Henochu i Ezdraszu, niebiański pi sarz sprawujący pieczę nad świętymi księgami. W słowiańskiej Księdze Henocha Wretil dyktu je Henochowi "366 ksiąg przez trzydzieści dni i trzydzieści nocy". [W bogomilskiej wersji tego apokryfu, jako Wrewoel, jest on archaniołem, "który będąc z umysłu szybszy od innych aniołów, spisywał wszystkie dzieła Boże" (zob. Siedem niebios i ziemia, s. 34-35) - przyp. tłum.] Zdaniem Charlesa (The Book of Enoch, s. 28) "idea niebiańskiego skryby wywodzi się z mitologii babilońskiej, a pierwowzorem Wretila był prawdopodobnie Nebu". Różne źródła utożsamiają Wretila z Dabrielem, Urielem, Henochem, Raduerielem i Prawuilem, a także kojarzą lub identyfikują z "mężem odzianym w lnianą szatę z kałamarzem pisarskim u boku", o którym mówi Księga Ezechiela (9, 2).
Z
Za'afiel ("gniew Boży") - święty anioł sprawujący władzę nad huraganami; także anioł zniszczenia karzący grzeszników jeszcze na zie mi. Według Izaaka ha-Kohena Za'afiel jest piątą z dziesięciu sefirot zła i nieczystości. O aniele tym wspomina także hebrajska Księga Henocha.
Zacharael (Jahriel - "pamięć Boga") - w mistyce żydowskiej epoki Geonim, jeden z siedmiu archaniołów; także książę chóru panowań i władca drugiego nieba. W kabale Zacharael jest anio łem chóru potęg (podobnie jak planeta Jowisz). W pismach Paracelsusa Zacharael zajmuje miej sce Pi-Zeusa, jednego z egipskich geniuszy planetarnych, jest także aniołem czwartku (zob. Christian, The History and Practice of Magic, t. 1, s. 317).
Zadkiel (Cadkiel, Zidekiel, Zadakiel, Zedekiel - "sprawiedliwość Boga") - w tradycji ra binackiej, anioł dobroczynności, miłosierdzia, pamięci oraz wódz chóru panowań (utożsamia nego z chórem chaszmalim). W Masechet Acilut, gdzie mowa o dziesięciu chórach hierarchii niebiańskiej, Zadkiel jest wraz z Gabrielem wodzem chóru szinanim. Anioł ten jest również jednym z dziewięciu władców nieba oraz jednym z siedmiu archaniołów, którzy stale prze bywają w obecności Boga. W Zoharze Zadkiel jest jednym z dwóch pomocników Michała (drugim jest Zofiel), kiedy ten pełni podczas bitwy funkcję "chorążego" pierwszej chorągwi. [Według innej lekcji pomocnikami Michała są Jofiel i Cidkiel (zob. Opowieści Zoharu, s. 156) - przyp. tłum.] W księdze zaklęć Hóllenzwang des Dr. Faustus, Zadkiel (zwany "aniołem tronowym świętego Jehowy") jest zwierzchnikiem Mefistofelesa (zob. Christian, The History and Practice of Magic, t. 2). Według Trachtenberga (Jewish Magic and Superstition) Zadkiel to jedna z form imienia Sachiel. Camfield (A Theological Discourse of Angels) nazywa Zadkiela "zodia kalnym władcą planety Jowisz" (według róż nych źródeł funkcję tę pełni Zachariel, Abadiel, Zobiachel, Barchiel i inni). Zadkielowi (podobnie jak Michałowi, Tadhielowi i innym) przy pisuje się zasługę powstrzymania ręki Abraha ma, kiedy patriarcha przygotowywał się, aby złożyć Bogu w ofierze życie Izaaka (zob. de Bles, How to Distinguish the Saints in Art, s. 52).
Zagzagel (Zagzagael, Zagnzagiel, Zagnzakiel, Zamzagiel - "chwała Boża"). Według legendy to Zagzagel wyjawił Mojżeszowi niewysłowione imię Boga, a także ukazał się Prawodawcy w gorejącym krzewie (--� Michał). Ponadto Zagzagel jest głównym strażnikiem czwartego nieba (sam jednak mieszka w siódmym niebie, siedzibie Boga). Zagzagel jest też księciem obecności Bożej i nauczycielem aniołów; podobnie jak Metatron, mówi 70 językami (zob. hebrajska Księga Henocha; Ginzberg, The Legends of the Jews). W tym ostatnim dziele Zagzagel został opisany jako "anioł z trąbami chwały". W Midraszu Petirat Mosze Zagzagel jest jednym z trzech aniołów służebnych (dwaj pozo stali to Michał i Gabriel), którzy towarzyszyli Bogu, gdy Święty zstąpił na ziemię, aby zabrać duszę Mojżesza do nieba oraz pogrzebać ciało Prawodawcy (zob. Post-Biblical Hebrew Literatu re, s. 42).
Zaken - jedno z wielu imion anioła Metatrona.
Zakiel - anioł władający burzami; jeden z wysokich dostojników niebiańskich, w których obecności Bóg przemienił Henocha w anioła Metatro na (zob. Ginzberg, The Legends o f the Jews, t. 1, s. 140). Zakiel jest także jednym z aniołów (obok Michała, Gabriela, Sarfiela i innych) wzywanych w syryjskich zaklęciach magicznych, zwłaszcza w zaklęciu "związania języka władcy' (zob. Księga Opieki).
Zatael - jeden z dwunastu aniołów zemsty, którzy w dniu Stworzenia zostali stworzeni jako pierwsi aniołowie. Źródła podają tylko sześć imion aniołów tej klasy; oprócz Zataela są to: Satanael, Michał, Gabriel, Uriel, Rafał i Natanael. W tradycji żydowskiej aniołowie zemsty są utożsamiani z dwunastoma aniołami obecności.
Zofiel ("szpieg Boży"; Zafiel, Jofiel) - wódz chóru cherubinów i władca planety Saturn; zdaniem Ambelaina (La Kabbale Pratique), Zofiel jest też wodzem chóru tronów. Według legendy był on anielskim doradcą Noego. W Zoharze Zofiel jest jednym z dwóch pomocników Michała (drugim jest Zadkiel), kiedy ten pełni podczas bitwy funkcję "chorążego" pierwszej chorągwi. [Według innej lekcji pomocnikami Michała są Jofiel i Cadkiel (zob. Opowieści Zoharu, s. 156) - przyp. tłum.] W okultyzmie Zofiel jest aniołem przywoływanym podczas Salomonowych obrzędów magicznych, w modlitwie mistrza ceremonii. Milton (Raj utracony VI, 668) nazwał go "najśmiglejszym wśród cherubinów skrzydłem". W Mesjadzie Klopstocka Zofiel jest "heroldem piekieł". Anioł ten jest również tytuło wym bohaterem poematu Marii del Occidente (Marii Gowen Brooks). W utworze tym Zofiel jest upadłym (ale nie złym) aniołem, który za chował "resztki dawnej cnoty i piękności, a tak że tęskną nadzieję na powrót do jedności z Bogiem". Podobizna Zofiela znajduje się w The I'oetical Works of John Milton (wyd. Hayleya).